فرآوری ضایعات معدنی ، حرکت به سمت سود بیشتر

در حقیقت ثروت های پنهانی هستند که از دیدگاه اقتصادی و استحصال دوباره مخفی مانده اند. روند استحصال مواد معدنی از معادن به دلیل سختگیری های محیط زیست و ایمنی کارگران به سمتی می رود که بجث بهره برداری از ضایعات و باطله های معدنی را دوباره مطرح کرده و بر سر زبان ها انداخته است .

باطله ها و ضایعات مواد معدنی معمولا علاوه برداشتن درصدی از ماده معدنی غالب ، از مواد معدنی با ارزش دیگری نیز برخوردار است که می تواند استحصال دوباره آن ارزش افزوده ای برای بهره برداران معدنی ایجاد کند.

باطله های ارزشمند احمد مشکانی ، استاد دانشگاه و کارشناس معدن درباره ضایعات و باطله های معدنی به می گوید: در حقیقت یک ماده معدنی فلزی شامل «گانگ » و فلز محتواست و وقتی ماده معدنی از معدن استحصال می شود و فرآیند فرآوری یا تغلیظ یا پر عیارسازی را می گذراند آن بخشی که از ماده معدنی جدا می شود ضایعات یا باطله یا پسماند خوانده می شود. وی می افزاید: وقتی ماده معدنی استحصال می شود یا عیارش تغییر می کند یک مقدار از فلز در پسماند یا باطله باقی می ماند.

به عنوان مثال وقتی سنگ آهن را فرآوری می کنید و عیارش را به 58 درصد می رسانید بخش باقیمانده را باطله می گویند که حاوی درصدی از آهن است . مشکانی اضافه می کند: فلز موجود در این باطله به طور مستقیم قابل استفاده نیست اما تکنیک هایی به بازار آمده که می تواند از همین باطله ها نیز فلز باارزش را جدا کرده و به سودآوری دیگری برای تولیدکننده برساند. وی با اشاره به اینکه فناوری استفاده دوباره از باطله ها و ضایعات معدنی در دنیا موجود است و در برهه ای به ایران نیز وارد شده است ، ادامه می دهد: مثال دیگر کارخانه های فلوتاسیون سرب و روی است که بعد از استحصال و فرآوری در باطله های آن به مقادیری طلا می توان برخورد کرد که استحصال دوباره آنها اقتصادی و عملی است .

در گذشته اگر از این ضایعات استفاده نمی شد به دلیل اقتصادی نبودن آن بود. در حال حاضر بخش خصوصی به این نتیجه دست یافته که باطله ها به هزینه دوباره در بخش استحصال ، خردایش و سایش نیازی ندارند و در نتیجه استحصال آن دارای هزینه کم اقتصادی خواهد بود. وی با بیان اینکه اصطلاح ضایعات درباره معادن به کار نمی رود و بیشتر از واژه باطله استفاده می شود، احمد مشکانی : در حال حاضر بخش خصوصی به این نتیجه رسیده که باط له ها به هزینه دوباره در بخش استحصال ، خردایش و سایش نیازی ندارند و در نتیجه استحصال آن دارای هزینه کم اقتصادی خواهد بود اظهار می کند: البته درباره سنگ های ساختمانی و تزئینی چنین اصطلاحی درست است ، وقتی سنگ را استخراج می کنند بخشی از زائده ها را باید برش زده و بیرون بریزند. این ضایعات در دنیا با 3 روش قابل استفاده و بازیابی دوباره هستند.

مشکانی ادامه می دهد: روش نخست اینکه از سنگ ها بسته به خلوص غالب ماده تشکیل دهنده آنها، آهک یا دولومیت می گیرند. در روش دوم ضایعات سنگ های تزئینی یا ساختمانی را دانه بندی کرده در شن و ماسه یا ساخت موزائیک و کاشی استفاده می کنند. مشکانی تصریح می کند: در روش سوم نیز ضایعات به ویژه ضایعات تراورتن خاصیت پرکنندگی شکاف ها و سوراخ ها را دارد چنانکه ضایعات را با محلول های رزین دار مخلوط کرده و شکاف ها و ترک های سنگ را با آن پر می کنند.

چهارمین روش استفاده دوباره از این ضایعات این است که آنها را خردایش دوباره کرده و سپس پرس می کنند و از آن بلوک های ساختمانی می سازند تا برای نمای داخل یا خارج منزل استفاده کنند. این کارشناس معدن در ادامه به باطله های معادن مس اشاره کرده و می افزاید:

باطله های این معادن و صنایع معدنی حاوی مواد باارزشی مانند رنیوم ، مولیبدنیوم و حتی طلاست ولی ممکن است در حال حاضر استحصال آن مقرون به صرفه نباشد که به طور قطع به مرور زمان و در ادامه روزی می رسد که بهره برداری از این ضایعات نیز اقتصادی می شود. وی با تاکید بر اینکه به تازگی پی بردند باطله های به دست آمده از کنسانتره زغال سنگ را می توانند با روشی جداسازی کنند، می گوید: محصول به دست ا رزش اقتصادی باطله های معدنی را بررسی کرد آمده دارای ارزش اقتصادی بالا یی است و به دلیل اینکه قبلا خردایش شده ، هزینه کمتری در فرآوری دوباره و بازیافت آن صرف می شود.

این کارشناس معدن در ادامه با بیان اینکه در سیمان نیز پسماندهای باقیمانده قابلیت بازیابی دارند، اضافه می کند: در ایران به دلیل فراوانی و ارزانی سیمان ، هنوز از ضایعات سیمان برای بتن ریزی استفاده نمی کنند اما در دیگر کشورها سال هاست که از باطله های مواد معدنی فرآوری شده و ضایعات سیمانی استفاده می شود. ? کیک های باطله محمدحسین بصیری ، استاد دانشگاه تربیت مدرس در گفت وگو با بر ضرورت توجه به ضایعات و باطله های معدنی به عنوان یک ارزش مغفول مانده تاکید کرده و می گوید: ضایعات هم می تواند در مرحله استحصال از معدن به دست آید و هم باقیمانده تولید در یک صنعت باشد. مثلا در کارخانه های روی ایران ، کیک های باطله حاوی حدود 7 درصد روی هستند که به تازگی با استفاده از فناوری بی .ز.د اس از این باطله ها دوباره روی می گیرند و از آنجایی که 5 میلیون تن باطله روی داریم ، استحصال دوباره باطله ها به اندازه یک معدن روی سودآوری خوبی دارد. وی با اشاره به اینکه این فناوری را شرکت توسعه روی دارد ولی بخش های خصوصی نیز وجود دارند که از این فناوری بهره می برند چراکه پی برده اند فرآوری مجدد ضایعات و باطله ها از لحاظ اقتصادی بسیار سودده است ، ادامه می دهد: ضایعات سنگ های تزئینی نیز کاربرد بسیار زیادی دارند که متاسفانه در ایران به ویژه در مبلمان شهری مغفول مانده و به آن توجهی نشده است . این سنگ ها برای سنگفرش خیابان ها و پیاده روها و همچنین در جدول گذاری کنار جوی ها و بلوارها قابل استفاده و از نظر اقتصادی با بتن های سیمانی قابل رقابت است اگرچه از این لحاظ که خود دارای رنگبندی های متنوع و جذاب هستند نیازی به رنگ کردن ندارند و در هزینه کرد سالانه مبالغ هنگفتی توسط شهرداری صرفه جویی می شود. با این حال می بینیم در شهرداری ها خیلی از این ایده استقبال نشده است . وی تاکید می کند: این یک ایده بلندپروازانه نیست و در بسیاری از کشورها درحال اجراست .

استاد دانشگاه تربیت مدرس در ادامه می افزاید: ضایعات معادن مس نیز از جمله ضایعاتی است که بسیار قابل استفاده است و متاسفانه در ایران در مساحت زیادی دامپ می شود و حتی پوشش گیاهی معمولی اطراف معدن را از بین می برد به طوری که به تازگی تصمیم گرفته شده روی این باطله ها درخت کاری شود و این باطله ها به طبیعت بازگردد درحالی که یک بار هزینه استحصال و حمل و خردایش آن انجام شده و در حقیقت همانند ثروتی است که در گوشه ای افتاده و مغفول مانده است .

ثروتی به نام ضایعات شهرستان محلات 12 درصد تراورتن جهان را تولید می کند؛ این ماده معدنی بیشترین کاربرد را در خطوط ریلی راه آهن دارد و بعد از برش برای این مصرف ، ضایعاتی باقی می ماند که به گفته کارشناسان 38 ماده معدنی از آن قابل استحصال است . درحقیقت این ضایعات بخشی از ثروت منابع سنگ است که به آن توجهی نمی شود. حسین سروش در این باره می گوید: ایران سرشار از مواد خام است و در چنین شرایطی صنایع بزرگ علاقه چندانی به خرید و استفاده از ضایعات معدنی ندارند.

وی با اشاره به اینکه آنچه در صنعت سنگ با عنوان «ضایعات » نام برده می شود را درواقع ضایعات تلقی نمی کنیم ، تصریح می کند: 38 ماده معدنی از ضایعات تراورتن قابل استحصال است که در صنایعی همچون داروسازی ، لاستیک سازی ، ریخته گری و اکسیداسیون و احیا، صنایع ساختمانی ، پالایشگاه ها، صنایع کاغذ و ... قابل استفاده هستند. سروش می افزاید: برخورداری از منابع سرشار مواد خام باعث می شود زباله ضایعات معدنی مورد توجه و استفاده قرار نگیرد و کار تحقیقاتی چندانی نیز در خصوص ایجاد کاربری های مختلف از این دست ضایعات انجام نشود.

دبیر کانون سنگ کشور انجام امور تحقیقاتی در این زمینه را مستلزم سرمایه گذاری های سنگین دانسته و می گوید: اینگونه اقدامات باید توسط محیط زیست ، وزارت صنعت ، معدن و تجارت و بانک ها مورد حمایت قرار گیرد اما درحال حاضر تنها کاری که می توان انجام داد نگهداری از این ضایعات است .

وی عنوان می کند: صنایع باید توسط بخش دولتی ملزم به خرید ضایعات شوند. فلات ایران سرشار از کربناتید است و این ذخایر به قدری زیاد است که تا یک میلیون سال دیگر هم می تواند نیاز صنایع را برطرف کند. در چنین شرایطی هیچگاه نیازی به خرید اینگونه ضایعات که درواقع بخشی از ثروت استحصالی از معادن سنگ محلات هستند احساس نخواهد شد.