تلاش ایران برای جذب سرمایه گذاران خارجی معدن

البته کاهش بهره وری در بخش معدن تنها ویژه افریقای جنوبی نیست ، سختی کار و دریافت نکردن حقوقی متناسب با سختی کار بازدهی این بخش را در تمامی نقاط جهان کاهش داده است . اما ایران نیز می تواند با استفاده از این فرصت زمینه ورود به بخش معدن این مناطق یا جذب سرمایه گذاران خارجی را در بخش های مختلف معدنی کشور فراهم کند، موضوعی که به عقیده برخی از کارشناسان بخش معدن استفاده از این فرصت به دلیل نبود قوانین شفاف و برنامه ای مشخص کمتر قابل دستیابی است و سرمایه گذاران حوزه معدن کشورهای دیگری را برای فعالیت های معدنی انتخاب می کنند.

آفریقای جنوبی با در اختیار داشتن منابع عظیمی از مواد معدنی یکی از قطب های سرمایه گذاری بخش معدن به شمار می آید. اما براساس مطالعات یک موسسه کانادایی ، این کشور در سال 2014م از گروه 10 کشور با جذابیت سرمایه گذاری معدنی خارج شده و به رتبه 11 جهان تنزل پیدا کرده است . این آمار حاکی از آن است که سرمایه گذاران میلی به فعالیت در این مناطق ندارند. این موسسه به منظور بررسی مناطق معدنی که برای سرمایه گذاران جذابیت دارد،

فاکتورهای مختلفی از جمله جذابیت زمین شناسی ، میزان حمایت های دولت ها در زمینه اکتشاف ، مقررات یا قوانین سرمایه گذاری ، میزان مالیات های دریافتی و کیفیت یا شرایط زیربنایی و کیفیت مواد اولیه معدنی را در نظر داشته اند. براساس این گزارش در نظرخواهی به عمل آمده حدود 40 درصد جذابیت در سرمایه گذاری را به عوامل سیاستگذاری مرتبط کرده اند. در واقع سیاست دولت های حاکم و قوانین و مقررات نقش مهمی در جذب سرمایه گذار ایفا می کند. این بررسی برای نخستین بار جمهوری افریقای مرکزی ، مصر، لستو، موریتانی ، مراکش ، سودان جنوبی و اوگاندا را هم شامل شده است .

افریقای جنوبی در رده یازدهمین کشور جذاب برای سرمایه گذاری معدنی قرار گرفته و پس از آن جمهوری دموکراتیک کنگو قرار دارد. اما مشکلات در بخش معدن این کشور تصویر کامل تری از این کشور نشان می دهد، به طوری که رشد تولید ناخالص داخلی این کشور در سال 2014م به پایین ترین سطح خود در 5 سال گذشته رسیده است . عوامل مختلفی در این اتفاق دخیل بوده ، از جمله اینکه اعتصاب 5 ماهه کارگران معدن پلاتین و متعاقب آن اعتصاب طولانی بیش از 220 هزار نفر از کارکنان و مهندسان ذوب فلزات ، توانست رشد تولید ناخالص را 1/5 درصد کاهش دهد.

بخش زیادی از کارگران بخش معدن در افریقای جنوبی با مشکلاتی مربوط به مسایل کارگری و همچنین خاموشی برق مواجه هستند. به طوری که کارگران بخش معدن بدون توجه به کاهش بهره وری در افریقای جنوبی خواهان افزایش حقوق و دستمزد خود هستند. از سویی دیگر کمبود برق و قوانین ناقص کار موجب نارضایتی کارگران معدن در این کشور شده که در میزان بهره وری در بخش معدن و جذب سرمایه گذار تاثیر گذار است .

کشور نامیبیا بهترین کشور برای سرمایه گذاری در بخش معدن است که مانند کوئینزلند در استرالیا، بریتیش کلمبیا در کانادا و کلرادو در امریکاست . پس از این کشور بوتسوانا، زامبیا، مراکش ، غنا، بورکینافاسو، مالی ، تانزانیا، ساحل عاج ، جمهوری دموکراتیک کنگو و افریقای جنوبی قرار دارند. در جدول شاخص جذابیت سرمایه گذاری معدنی در افریقا، لیبی در ردیف دوازدهم و کشورهای سودان ، نیجریه ، مصر و کنیا به ترتیب در رده های 27، 28، 29 و 30 قرار گرفته اند.

مشکلات کارگری تنها دلیل کاهش بهره وری نیست اما کاهش بهره وری در بخش معدن تنها به افریقای جنوبی محدود نمی شود، این موضوع در بخش معدن کشورهای دیگر نیز مشاهده می شود. مدیرکل ارزیابی و نظارت سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی ایران در گفت و گو با در باره این موضوع ، اظهار کرد در حال حاضر میزان بهره وری در بخش معدن در مقایسه با سایر صنایع رو به کاهش است و این موضوع در بیشتر کشور های دنیا مشاهده می شود. این در حالی است که بهره وری صنعت آی تی امروز در جایگاه نخست و بخش معدن در انتها قرار دارد. محمد رضا هزاره درباره علت این موضوع ، گفت :

دلایل مختلفی در کاهش بهره وری بخش معدن ایفای نقش می کنند اما مهم ترین دلیل سختی کار و خطرات موجود در بخش معدن است . متاسفانه با توجه به خطرات موجود در فعالیت های معدنی کارگران حقوق مناسبی دریافت نمی کنند، در حالی که یک برنامه نویس در محیط کاری مناسب با فروش یک برنامه به درآمد 2میلیون دلاری دست پیدا می کند اما در بخش معدن به ویژه در معادنی همچون زغال سنگ و طلا با وجود سختی کار فراوان درآمد چندانی نصیب کارگران آن نمی شود، در نتیجه بهره وری در این بخش کاهش می یابد. وی ادامه داد:

با توجه به مشکلات موجود اتفاقی دیگر در افریقای جنوبی رخ داده ، و آن این است که در مدت 50سال گذشته سرمایه گذاران 80درصد منابع معدنی ارزان این منطقه را استخراج کردند و امروز منابع موجود در این مناطق رو به اتمام است ، به همین دلیل سرمایه گذاران ترجیح می دهند به مناطق دیگری وارد شوند. از سویی دیگر وقوع برخی حوادث می تواند بر حضور سرمایه گذاران تاثیر منفی داشته باشد. به عنوان مثال برخی نا امنی ها در معادن افریقای جنوبی و کشته شدن برخی کارگران معادن سرمایه گذاران را نگران کرده است . رفع تاثیر چنین حوادثی نیازمند صرف زمان است . هزاره تصریح کرد: البته این حوادث می تواند فرصتی برای حضور برخی کشورها در این مناطق باشد.

به عنوان مثال ما نیز می توانیم در این بخش ورود پیدا کرده و در افریقای جنوبی سرمایه گذاری کنیم . در حال حاضر کشور چین در ازای عفو زندانی های حبس ابد خود آنها را 10سال به معادن آفریقای جنوبی برده است و در فعالیت های معدنکاری از آنها استفاده می کند. در واقع این کشور با تامین نیروی کار خود و ایجاد زیرساخت در معادن از فرصت پیش آمده استفاده می کند. ما نیز اگر با چنین برنامه ای وارد این مناطق شویم و نیروی کاری و زیرساخت های خود را در آن مناطق ایجاد کنیم بدون شک به موفقیت های خوبی دست خواهیم یافت . اما باید این نکته را در نظر داشته باشیم که برنامه ها مقطعی نباشند بلکه باید برای بلند مدت تدوین شوند. به گفته وی ، مدیریت یک اصل مهم در موفقیت های معدنی و استفاده از فرصت های موجود است . مدیریت در شرکت های معدنی بزرگ دنیا با مدیریت شرکت های معدنی ایران بسیار متفاوت است .

آنها برای حضور در مناطق مختلف شرایط را به طور کامل رصد می کنند و براساس پیش بینی هایی از بازار آینده وارد سرمایه گذاری معدنی می شوند. به عنوان مثال چند سال پیش شرکت ریوتینتو منابع نیکل خود را در استرالیا واگذار کرد زیرا قیمت مواد معدنی در بازار آینده را پیش بینی کرده بود. در نتیجه کاهش سرمایه گذاری و بهره وری در بخش معدن تنها به مشکلات کارگری مربوط نمی شود، بلکه پیش بینی از آینده نیز بر سرمایه گذاری تاثیر بسیاری دارد. کشور شیلی در سال گذشته با فراهم سازی شرایط ووجود منابع معدنی توانست جایگاه نخست جذب سرمایه گذار خارجی را از آن خود کند در نتیجه برخی شرکت هایی که در افریقای جنوبی فعالیت می کردند، وارد شیلی شدند. اما ایران نیز می تواند با فرصت پیش آمده در افریقای جنوبی علاوه بر حضور در آن مناطق سرمایه گذاران خارجی خارج شده از این منطقه را جذب بخش معدن خود کند.

مدیرکل ارزیابی و نظارت سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی ایران درباره این موضوع اظهار کرد: قبل از آنکه بخواهیم درباره جذب سرمایه گذاران خارجی در ایران صحبت کنیم باید به روش های رایج جذب سرمایه گذار در بخش معدن اشاره کنم . در کشورهای دیگر به ویژه کشورهای اروپایی مانند آلمان و... بانک ها با ارائه تسهیلات ویژه به بخش خصوصی داخلی و خارجی سرمایه گذاران را جذب امور اکتشافی و بهره برداری می کنند. باتوجه به اینکه سود تسهیلات ارائه شده بسیار پایین است در نتیجه سرمایه گذاران از این فرصت استفاده مفیدی در جهت فعالیت های معدنی می کنند. اما در روش دیگر که بیشتر در کشورهای افریقایی یا در ترکیه دیده می شود سرمایه گذاران تمام امور معدنکاری از اکتشاف تا بهره برداری را به دست دارند و ماده معدنی استخراج شده را از کشور خارج می کنند و تنها درصدی را به آن کشور می دهند.

ترکیه با استفاده از این روش و جذب سرمایه گذار توانست استخراج طلای خود را از 300کیلوگرم به 30تن برساند. هرچند طلای استخراج شده در ترکیه نمی ماند اما این کشور با استفاده از این روش فعالیت های بخش معدن و اشتغالزایی در این بخش را افزایش داده است . در قزاقستان نیز از سال 2003م با تغییر در قوانین و مقررات ، جذب سرمایه گذار در بخش معدن آسان شد، نکته جالب این است که این کشور در این مدت هیچ نوع تخلف و شکایتی درحوزه سرمایه گذار خارجی نداشته به همین دلیل سرمایه گذاران خارجی تمایل فراوانی برای حضور در این کشور دارند.

این کشور برای جذب بیشتر سرمایه گذار 100درصد سرمایه واردشده را نیز بیمه می کند. البته در حال حاضر قزاقستان در حوزه اکتشاف با مشکل مواجه است زیرا منابع آن رو به اتمام است به همین دلیل برای توسعه اکتشافات خود در خواست همکاری با ایران را دارد تا بتواند ذخایر جدید را پیدا کند. هزاره ادامه داد: ما نیز برای استفاده از فرصت های موجود و ذخایر معدنی کشور می توانیم به راحتی سرمایه گذاران را واردبخش معدن کنیم .

متاسفانه ما در بحث قوانین با مشکلاتی مواجهیم که می تواند در جذب سرمایه گذار اثر داشته باشد. سال ها پیش سرمایه گذاران بزرگ خارجی مانند ریوتینتو وارد کشور شدند اما با روی کار آمدن دولت نهم قوانین جذب سرمایه گذار خارجی با تغییر مواجه شد. در واقع اگر می خواهیم سرمایه گذاران خارجی در بخش معدن ما حضور داشته باشند باید قوانین این بخش را کمی تغییر داده و از سویی دیگر با بررسی نیاز آینده و رصد بازار وارد سرمایه گذاری شویم .