رشد جهشی جمعیت در مرکز گلستان

"جمعیت" عنصری واحد یا مولفه ای تک بعدی نیست؛ بلکه عاملی پویا با شاخص ها و ساختارهای معین و موثر بر ارکان توسعه است. برهمین اساس، میزان، نرخ رشد، تراکم، پراکنش و دیگر شاخص های مرتبط با این عامل محرک و پویا مهم ترین معیارهای تعیین کننده در عرصه های تصمیم سازی و تصمیم گیری های کلان اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و منطقه ای است. شوک جمعیتی در دهه های 70 و 80 / دومین کلانشهر منطقه ای انتخاب گرگان به عنوان مرکز استان گلستان در سال های میانی دهه 70 سرآغاز رشد جهشی جمعیت در این شهرستان بود. براساس آمارهای رسمی اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران، نرخ رشد جمعیت "شهرستان گرگان" در سال های 75 تا 85 با توجه به افزایش 80 هزار نفری در این دوره، حدود 2.2 درصد بوده است و در فاصله زمانی سال های 85 تا 90 این شاخص به 2.8 درصد رسیده است. همچنین "شهر گرگان" نیز در دوره های یاد شده به ترتیب، افزایش جمعیت 100 و 60 هزار نفری را تجربه کرده است و اکنون با جمعیت بیش از 340 هزار نفر، پس از رشت پرجمعیت ترین "شهر" شمال و شمال شرق کشور است. نقش و عملکرد گرگان در جایگاه سکونتگاه برتر منطقه ای، حوزه نفوذ وسیع و رقم بالای مهاجرت های درون استانی و برون استانی از مهم ترین دلایل افزایش جمعیت در گرگان است. گرگان در دهه گذشته با الگوی جهشی و تصاعدی جمعیت رو به رو شده و از نظر جمعیتی در محدوده شمال کشور و استان های همجوار دارای ویژگی های متمایزی است. شهر گرگان با جمعیت 343977 نفر یکی از کانون های اصلی جمعیت در شمال و شمال شرق کشور است نرخ رشد جمعیت گرگان، بالاتر از میانگین کشوری نرخ رشد جمعیت برمبنای تغییرات درصدی سالیانه اندازه گیری می شود و به چهار دسته تقسیم می شود؛ به طوری که نرخ های رشد کمتر از یک درصد در سال، نرخ رشد کم، یک تا 2 درصد در سال، نرخ رشد متوسط، نرخ 2 تا 3 درصد نرخ رشد زیاد و نرخ رشد بیش از 3 درصد در طبقه نرخ رشد خیلی زیاد قرار می گیرد؛ براین اساس شهرستان گرگان در طبقه سوم و با "نرخ رشد جمعیت زیاد" رو به رو بوده است. با توجه به داده های آماری مرکز آمار ایران، میانگین نرخ رشد جمعیت کشور 1.3 درصد بوده است و نرخ رشد 2.8 درصدی گرگان در دوره 85 تا 90 فاصله قابل توجه این شاخص جمعیتی گرگان را با شاخص مشابه کشوری نشان می دهد. بالاترین رقم تراکم جمعیت نیز در منطقه به شهرستان گرگان اختصاص دارد. گرگان با دربرگرفتن بیش از یک چهارم جمعیت استان و تراکم جمعیتی 272 نفر در هر کیلومترمربع، متراکم ترین شهرستان استان است. ارتقای قطب جمعیتی منطقه با تغییر نگاه مدیریت محلی و منطقه ای بررسی شاخص های یاد شده و همچنین با توجه به چگونگی پراکنش جمعیت فعال، وضع اشتغال، سرانه های عمومی و ... می توان چنین نتیجه گرفت که زیرساخت ها و امکانات سخت افزاری گرگان در 16 سال گذشته، متناسب با افزایش جمعیت، رشد لازم را نداشته و در برخی موارد حتی سرانه های مختلف و شاخص ‎های توسعه گرگان سیر نزولی داشته است. در دهه های گذشته، موقعیت و نقش گرگان، موجب شکل گیری زنجیره ای از حرکات رشد در منطقه شده است؛ بنابراین در کنار توجه به اصول آمایش سرزمین، برخی نگرش های موجود درباره شهرستانی که پیشانی استان و الگوی دیگر شهرستان ها در فرآیند توسعه است نیز باید در سطح محلی اصلاح شود و سنجش کاستی ها و نیازهای گرگان نه به عنوان یکی از شهرستان های استان گلستان، بلکه به عنوان یک کلانشهر منطقه ای و در یک مقایسه تطبیقی با دیگر مراکز استان ها انجام شود. علاوه بر ضرورت اصلاح نگاه مدیریت محلی، با توجه به قابلیت ها و ویژگی های شهرستان گرگان، این شهرستان، از توان بالایی برای نقش آفرینی در عرصه های چون مدیریت ها و کارکردهای منطقه ای و فرامنطقه ای برخودار است و بی شک توجه به این ظرفیت می تواند بر بهبود نقش کانونی گرگان برای رشد و توسعه گلستان اثرگذار باشد. در زمان حاضر مشکلاتی چون حاشیه ‎نشینی، ترافیک، تخریب منابع طبیعی و میراث فرهنگی، کم توجهی به اصول شهرسازی و پایین بودن سرانه های عمومی از مشکلات جدی شهر گرگان است و فشارهای ناشی از تمرکز جمعیت حتما تشدید مشکلات را به دنبال خواهد داشت؛ پس با بهره گیری از تجربه های گذشته و فقط با در پیش گرفتن یک رویه علمی و منطبق بر برنامه های فرادست به همراه تلاش برای محرومیت زدایی از مناطق کمتر توسعه یافته استان، می توان چشم انداز مناسبی را نیز برای دومین شهر پرجمعیت شمال کشور در دهه آتی پیش بینی کرد.