توسعه معادن کردستان در سایه تعامل دولت و بخش خصوصی

استان کردستان در بخش معدن یکی از استان های برتر کشور است. با وجود ظرفیت قابل توجه نتوانستیم به خوبی از آن بهره بگیریم و تمام مواد معدنی استخراج شده استان به صورت خام به سایر استان های کشور و حتی خارج از کشور صادر می شود.
استان کردستان، دارای ذخایر قابل توجه معدنی است و سنگ های تزئینی با تنوع فراوان در رنگ، شاخص ترین ماده معدنی موجود در منطقه را تشکیل می دهد. سنگ های تزئینی مانند مرمریت، مرمریت قرمز، گرانیت، تراورتن و عناصر ساختمانی از جمله کوارتز، فلدسپات، میکا، دولومیت، فلورین، بریل، نمک آبی، عناصر فلزی مانند سنگ آهن، منگنز آنتیموان، مس، طلا و باریت را می توان از دیگر ظرفیت های معدنی استان کردستان عنوان کرد. تنوع موجود در معادن کردستان، این قابلیت را می دهد که در کنار هر معدن، صنایع فرآوری نیز ایجاد کرد و این مهم در سایه همکاری و تعامل بخش خصوصی و دولت میسر است.

لزوم جلوگیری از خام فروشی
پس از استخراج معادن، موضوع مهم، فرآوری عناصر آن در داخل کشور است که در این زمینه با ضعف جدی روبه رو هستیم. مواد حاصل از معادن به صورت خام صادر می شوند که این امر آسیب های چشمگیری به همراه دارد. با خام فروشی، از نظر اقتصادی، سودهای چند برابری از دست می رود و علاوه بر آن فرصت اشتغالزایی که جامعه نیاز مبرمی به آن دارد، از بین می رود. معدن، تنها بخشی است که با حجم کم سرمایه می توان به طور یکسان در سراسر کشور فرصت شغلی ایجاد کرد چراکه در هر استانی دست کم ۴ تا ۵ معدن آماده سرمایه گذاری وجود دارد.
معادن غنی فراوانی در کردستان وجود دارند که به دلیل نبود صنایع فرآوری، مواد به دست آمده از این معادن، خام به بازار عرضه می شوند و می توان با ایجاد صنایع فرآوری در کنار معادن، به ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی استان کمک کرد.
جلوگیری از خام فروشی موضوعی است که این روزها از آن زیاد می شنویم و می خوانیم. رویکرد تازه ای که قرار است به معدن و مهم تر از آن صنایع معدنی جان دوباره بدهد.
معادن غنی فراوانی در کردستان وجود دارد که به دلیل نبود صنایع فرآوری، مواد به دست آمده از این معادن، خام به بازار عرضه می شوند و با ایجاد صنایع فرآوری در کنار معادن، می توان به ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی استان کمک کرد.
مسئولان کردستان بارها خواستار جلوگیری از خام فروشی مواد معدنی و ایجاد صنایع فرآوری در کنار معادن استان شده اند و معتقدند این شیوه علاوه بر ایجاد اشتغال برای جوانان، منجر به افزایش ارزش افزوده و رونق اقتصادی استان می شود.
درحال حاضر سهم استان کردستان از بهره برداری و استخراج مواد معدنی به دلیل خام فروشی مواد، بر جای گذاشتن هزینه سنگین راه سازی، استهلاک و فرسوده کردن آسفالت جاده و آلودگی ناشی از تردد بیش از اندازه خودروهای سنگین و نیمه سنگین در محورهای این استان کم است.

شناسایی ۶۱۰ میلیون تن مواد معدنی در کردستان
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کردستان در گفت وگو با مهر، بیان کرد: ۶۱۰ میلیون تن مواد معدنی در کردستان، ذخیره شده و در راستای بهره برداری از آنها ۳۹۱ پروانه صادر شده است.
محمد دره وزمی با بیان اینکه استان کردستان از نظر معدن و زمین شناسی دارای ساختار مختلفی است، اظهار کرد: ۱۸ ماده معدنی در کردستان، شناسایی شده که پلی متال، مس، سرب، روی، طلا، آهن و سنگ های مرمر، مرمریت، چینی و… از آنها هستند.
وی افزود: این مواد معدنی در قالب ۳۹۱ پروانه با ذخیره ۶۱۰ میلیون تن و استخراج اسمی ۲۰ میلیون تن در سال بهره برداری می شوند.
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کردستان ادامه داد: مواد معدنی ما شامل طلا، آهن و پلی متال است و ۲ پروانه بهره برداری در بخش طلا صادر شده است.
دره وزمی با بیان اینکه با بهره برداری از معدن ساریگونی، بیش از ۵ میلیون تن کانسنگ طلا استخراج می شود، یادآور شد: با این اتفاق ها، کردستان ۷۰ درصد طلای کشور را تولید می کند و رتبه نخست را در تولید طلا خواهد داشت.
وی با بیان اینکه شهرستان سقز جزو منابع اصلی طلای استان است، گفت: به منظور کشف ذخیره بیشتر و سرمایه گذاری روی آن، عملیات اکتشافی نوین در استان آغاز شده است.
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کردستان در ادامه گفت: سنگ آهن یکی دیگر از معادن استان کردستان است که برای ۷۵ میلیون تن پروانه بهره برداری قطعی صادر شده است و ذخایر احتمالی ما بیش از ۲۰۰ میلیون تن است.
دره وزمی در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: اکتشافات نوین و فرآوری معادن استان، بسیار اهمیت دارد و با حرکت در این ۲ مسیر می توانیم به پیشرفت های بسیاری دست پیدا کنیم.
وی گفت: باید ذخایر جدیدی کشف شود و در اختار سرمایه گذاران قرار گیرد تا این مواد خام را فرآوری کنند و استان از ارزش واقعی آن بهره مند شود.
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کردستان با اشاره به اینکه مطالعات معادن در استان، بسیار بوده اما اکتشافات تنها ۱۵ درصد و حتی کمتر است، اظهار کرد: ۱۲ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع در قالب چند پهنه، مطالعه شده که این میزان حدود ۴۰ درصد از کل استان است.

نگرانی های زیست محیطی
مهدی فرشادان، نماینده مردم شهرستان های سنندج، کامیاران و دیواندره در مجلس شورای اسلامی، درباره معادن این استان، گفت: روند بهره برداری از منابع معدنی در استان کردستان و تخریب محیط زیست، نگران کننده است.
این نماینده مجلس شورای اسلامی، افزود: یکی از ظرفیت های استان کردستان پس از کشاورزی، آب و منابع طبیعی، وجود معادن خدادادی است که در این منطقه وجود دارد اما به هیچ عنوان در سال های گذشته از این معادن در راستای توسعه و اشتغالزایی، استفاده نشده است.
وی با بیان اینکه خام فروشی، مشکل اصلی استخراج معادن استان کردستان است، ادامه داد: هیچ یک از سرمایه گذاران درباره فرآوری محصولات این معادن اقدامی انجام نداده اند و تنها به دنبال برداشت از معادن هستند.
نماینده مردم شهرستان های سنندج، کامیاران و دیواندره در مجلس شورای اسلامی یادآور شد: عده ای با برداشت غیراصولی از معادن استان کردستان، منطقه را ویران کرده و محیط زیست را به نابودی کشانده اند سپس آنها را رها کرده اند. استان کردستان در حوزه معدن، نیازمند سرمایه گذاری خارجی در ۲ بخش مطالعات زمین شناسی و اکتشافات تکمیلی است و ایجاد مجتمع های فولاد و فرآوری سنگ کردستان با ظرفیت بالا از اقدامات اساسی در زمینه ایجاد صنایع جانبی و فرآوری است.

حمایت از سرمایه گذاران بخش خصوصی در کردستان
همچنین در این زمینه، بهمن مرادنیا، استاندار کردستان، با بیان اینکه ما مخالف بهره برداران معادن نیستیم و از سرمایه گذاران نیز حمایت می کنیم، گفت: نباید پس از صدور پروانه بهره برداری، سرمایه گذار را رها کنیم.
این مقام مسئول، اظهار کرد: اگر معادنی وجود دارند که به هر دلیلی دچار رکود شده اند و می توان با واگذاری به سرمایه گذار دیگر، آن را فعال کرد، باید این کار انجام شود.
وی افزود: ایجاد اشتغال در حوزه معادن، ظرفیت مناسبی برای استان است و با فعال کردن معادن راکد می توان به دولت در زمینه ایجاد اشتغال کمک کرد.

صدور ۳۹۱ پروانه بهره برداری در کردستان
در این زمینه، مهدی مرادی، معاون امور معادن و اکتشافات معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کردستان، در گفت وگو با روزگار معدن، با بیان اینکه ۳۹۱ پروانه بهره برداری در استان کردستان صادر شده است، گفت: در استان کردستان ۲۵ معدن فلز وجود دارد که از این میان ۲ معدن طلا، ۴ معدن منگنز و ۱۹معدن سنگ آهن هستند. همچنین در استان ۶۷ معدن سنگ طبیعی داریم که ۱۰ معدن، مرمریت و کریستال هستند.
مرادی درباره تعداد معادن غیرفعال در استان کردستان، بیان کرد: ۱۴۶ معدن در استان فعال هستند. علاوه بر این، ۹ معدن در حال تجهیز هستند و بقیه این معادن غیرفعالند.
این مقام مسئول در پاسخ به چرایی غیرفعال شدن معادن استان کردستان، تصریح کرد: بیشترین معادن غیرفعال، مربوط به سنگ لاشه و مصالح ساختمانی است. علت رکود در این معادن، توقف روند ساخت وساز و فعالیت های عمرانی است. از این رو فعالیت این معادن برای بهره برداران آنها توجیه اقتصادی ندارد و آنها فعالیت خود را متوقف کرده اند.
وی در ادامه با اشاره به رونق فعالیت های عمرانی بین سال های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۱، گفت: پروژه مسکن مهر، در این سال ها کلید خورد. از این رو مسئولان سازمان صنعت، معدن و تجارت استان برای تامین مصالح ساختمانی، اقدام به صدور پروانه استخراج کردند. به همین دلیل در آن مقطع شاهد بهره برداری از تعداد قابل توجهی از معادن مصالح ساختمانی بودیم اما پس از پایان این طرح در استان، این معادن نیز تعطیل شدند.
به گفته معاون امور معادن و اکتشافات معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کردستان، معادن فلزی استان مانند طلا و باریت فعال هستند.
این مقام مسئول با اشاره به رونق معادن فعال استان کردستان، گفت: معدن طلای داشکسن، سال گذشته بیش از ۳ تن طلا تولید کرد. در واقع سال گذشته استان کردستان ۶۰ درصد طلای کشور را تامین کرد. مرادی در پاسخ به این پرسش که زیرساخت ها در معادن استان چه میزان آماده شده است، بیان کرد: بیشتر جاده ها در مسیر رسیدن به معادن، آسفالت شده اند. بر اساس تبصره ۱ ماده ۱۱۳ قانون معادن، وزارت صنعت، معدن و تجارت موظف است اولویت های ایجاد و توسعه زیرساخت های عمومی مورد نیاز معادن و صنایع معدنی به ویژه حمل ونقل، جاده ای و دریایی را به دستگاه های اجرایی، اعلام و در صورت لزوم به وسیله سازمان های توسعه ای خود اقدام کند اما متاسفانه تا امروز وزارتخانه اقدامی در این جهت نکرده است. به گفته مرادی، معادن در استان کردستان برای ۲ هزار نفر ایجاد اشتغال کرده اند.
وی با بیان اینکه کردستان یک استان معدنخیز است، گفت: کردستان یک استان معدنخیز است. البته نه به دلیل ذخایر معدنی بالا (در این استان ۶۰۰ میلیون تن ذخیره معدنی وجود دارد) بلکه ارزش این معادن بالاست. استان، رتبه نخست تولید طلا را در کشور دارد و علاوه بر این، سنگ مرمر استان در جهان بسیار ارزشمند است.
این مقام مسئول با اشاره به راه اندازی زنجیره فولاد و ایجاد واحدهای فرآوری در استان، بیان کرد: در سال ۱۳۹۳ محمدرضا نعمت زاده، وزیر پیشین وزارت صنعت، معدن و تجارت، ساخت زنجیره فولاد در استان را تصویب کرد اما این طرح با حضور محمد شریعتمداری، وزیر فعلی وزارتخانه کلنگ خورد و امیدواریم این طرح تا پایان سال ۹۸ به بهره برداری برسد. وی در ادامه با اشاره به موفقیت های تولید سنگ های تزئینی، در منطقه قروه کردستان، بیان کرد: حدود ۳۰ کارگاه تولید مصنوعات سنگی در استان فعالیت می کنند. این کارگاه ها از لاشه های مرمر، مصنوعات سنگی تولید می کنند. مرادی با اشاره به تلاش های سازمان برای جلوگیری از خام فروشی در استان، بیان کرد: طلای معدن داشکسن برای ۲۲۵ نیروی کار اشتغال ایجاد کرده است، در حالی که در کارخانه فرآوری این معدن ۵۳۰ نفر مشغول فعالیت هستند. بدون تردید با ایجاد کارخانه های فرآوری علاوه بر ایجاد اشتغال می توان ارزش افزوده آن ماده معدنی را افزایش داد. نرخ سنگ آهن خام با زمانی که تبدیل به کنسانتره و گندله می شود متفاوت است پس چه بهتر که تبدیل شود سپس اقدام به صادرات آن کنیم. نرخ آن نیز تغییر می کند.

سخن آخر
استان کردستان از نظر میزان درآمد سرانه در وضعیت نامناسبی قرار دارد و همچنین نرخ بیکاری در کردستان اکنون به بیش از ۳۰ درصد رسیده است. استفاده از ظرفیت های این استان در راستای رفع این مشکلات می تواند موثر باشد. بخش معدن یکی از ظرفیت های بسیار خوب استان کردستان به شمار می رود که در صورت ایجاد صنایع فرآوری و صادرات محصولات آن از مرز رسمی باشماق مریوان می توان به افزایش میزان درآمد سرانه و ایجاد اشتغال پایدار کمک کرد.زمانی شاهد رونق سرمایه گذاری در بخش معدن و صنایع معدنی خواهیم بود که در فضای اقتصادی کشور شاهد پایداری و ثبات باشیم. با سرمایه گذاری در بخش معدن و صنایع معدنی می توان ارزش افزوده ناشی از فروش و صادرات مواد معدنی را افزایش داد. سرمایه گذاری در حوزه فرآوری باعث رونق بخش های اکتشاف و بهره برداری می شود.
تاکید رهبر معظم انقلاب بر بخش معدن و لزوم اتخاذ رویکرد جدید در بخش معدن و صنایع معدنی نیز مزید بر علت شده تا مسئولان با جدیت و اهتمام بیشتری به این سمت حرکت کنند و از خام فروشی مواد معدنی جلوگیری کرده و زنجیره ارزش افزوده را در کشور کامل کنند، چرخ اقتصاد، تولید مل و ایجاد اشتغال نیز روان تر بچرخد.یکی از نکات مهم در بخش معدن و صنایع معدنی این است که همچنان افرادی که در بخش فرآوری مواد معدنی سرمایه گذاری کرده و نسبت به ساخت کارخانه فرآوری اقدام می کنند، حمایت نمی شوند. این در حالی است که در صورت توجه به این افراد و حمایت از آنها، انگیزه فعالیت در این بخش ایجاد خواهد شد. در نتیجه، ظرفیت تولید محصولات نهایی افزایش می یابد و از خام فروشی جلوگیری می شود.