آب، معضلی خیالی یا فاجعهای پیشرو؟
دنیای معدن -شاید در گفتمان روزمره عبارتهایی مانند«جنگهای آینده با اهداف دستیابی به منابع آب خواهد بود» یا « سالهای آینده، بحران اصلی جهانی، بحران دسترسی به منابع آب شیرین خواهد بود» یا «آب هست اما کم است» در ذهن ما مضامینی نهچندان نزدیک به واقعیت باشد.
اما نگاهی گذرا به تغییرات وضعیت منابع آب شیرین در جهان عمق بحران آبی آینده در جهان را برای ما روشنتر خواهد کرد. درحالحاضر و در خوشبینانهترین حالت، میانگین بارش سالانه کشور کمتر از ۲۴۰ میلیمتر بوده که این میزان کمتر از یکسوم میانگین جهانی و یکدوم میانگین قاره آسیاست. این در حالی است که متوسط ظرفیت تبخیر سالانه جهان ۷۰۰ میلیمتر و در ایران برابر با ۲۱۰۰ میلیمتر است که ۳ برابر متوسط تبخیر سالانه جهانی است. شاخصهای متعدد جهانی درحالحاضر نشانگر وجود تنشهای آبی بسیار جدی در برخی کشورها بوده که متاسفانه کشور ما در سطوح بالایی درگیر این بحران است. یکی از مهمترین شاخصهای تعیین تنش آبی کشورها، شاخص کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل است که در این شاخص درصد برداشت از منابع آب تجدیدپذیر در هر کشور، بهعنوان شاخص اندازهگیری بحران آب معرفی شده است. براساس شاخص یادشده، هرگاه میزان برداشت آب یک کشور بیشتر از ۴۰ درصد کل منابع آب تجدیدپذیر آن باشد این کشور با بحران شدید آب روبهرو است و اگر این مقدار در حدفاصل ۲۰ تا ۴۰ درصد باشد بحران در وضعیت متوسط و چنانچه این شاخص بین ۱۰ تا ۲۰ درصد باشد، بحران در حد متعادل و
کمتر از ۱۰ درصد بدون بحران تلقی میشود.
با توجه به اینکه در دهه گذشته خورشیدی بیش از ۸۰ درصد کل آب تجدیدپذیر سالانه مورد استفاده قرار گرفته است و براساس برخی گمانههازنیها درحالحاضر بیش از ۱۰۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر سالانه برداشت میشود، ایران اکنون در وضعیت فوقبحرانی آب قرار دارد. مهمترین رخنمونهای تنش آبی کشور را میتوان در معضلات زیستمحیطی مانند افت شدید سطح آبهای زیرزمینی، کاهش آورد رودخانهها، خشکی دریاچهها و تالابها، بیابانزایی و... مشاهده کرد که ادامه این روند به بحرانهای عمیق اجتماعی، سیاسی و اقتصادی منتهی خواهد شد. کارشناسان مهمترین راهکارهای کنترل و کاهش تاثیرات ناشی از تنش آبی پیشرو را در مدیریت، کاهش هدررفت و بهینهسازی مصرف آب در بخشهای مختلف (به ویژه در بخش کشاورزی)، استحصال و استفاده از منابع آب غیرمتعارف (از قبیل پسابها، آبهای شور و لبشور، آب باران و... ) و در نهایت نگرش به آب بهعنوان یک کالای اقتصادی و راهبردی، برمیشمارند. متاسفانه با وجود هشدارهای جدی سازمانهای بینالمللی و کارشناسان و متخصصان داخلی و همچنین مشاهده آثار مخرب ناشی از بروز تنش آبی در کشور، تاکنون شاهد برنامهریزیهای گسترده و اقدامات جدی و
قابل اجرا در کشور نبودهایم و تلاشهای انجام شده مقطعی و بیشتر با انگیزههای سیاسی انجام شده است. به هر صورت نباید از یادبرد که مقوله کاهش منابع آب در آینده نزدیک یکی از مهمترین موانع در مسیر توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی امنیتی کشور بوده و کمتوجهی به این امر پیامدهای بسیار جدی به همراه خواهد داشت. در یادداشتهای آینده، به تبیین وضعیت منابع آبی ایران، نقش صنعت در محافظت کمی و کیفی از منابع آب و راهکارها و خطمشیها در مسیر توسعه پایدار با توجه به مفاهیم مدیریت آب خواهیم پرداخت.
حسین نایب - پژوهشگر حوزه محیطزیست، آب و فاضلاب
دیدگاهتان را بنویسید