سایه معارضان دولتی و محلی بر سر معدن زرشوران

خبر تعطیلی معدن زرشوران به عنوان بزرگ ترین معدن طلای ایران آن قدر اهمیت داشت که در کنار اخبار رای اعتماد کابینه، در صدر اخبار صنعت و معدن کشور قرار بگیرد. هرچند مدیران زرشوران خبر توقف فعالیت زرشوران را تکذیب کردند اما مصاحبه اخیر مهدی قدمی به عنوان مدیر شرکت معدن طلای زرشوران و اعلام «فسخ قرارداد پیمانکار معدن زرشوران»، نشان داد خبر حاشیه های معدن طلای زرشوران حقیقت داشته است. اما به جز مشکلات توقف استخراج ماده معدنی و عدم تمدید قرارداد کارگران که در روزهای گذشته در رسانه ها منتشر شده، خبرنگار «قانون» از منابع محلی و دولتی مطلع شده است، در چند سال گذشته یکی از مشکلات موجود در مسیر فعالیت معدن زرشوران، وجود انواع معارض از جمله زیست محیطی و معارضان محلی و بومی بوده که فعالیت معدن طلای زرشوران از زمان افتتاح در سال 1393 را دچار چالش های ریز و درشتی کرده است.

صنعت معدن و معارضان همیشگی
بسیاری از معادن ایران قبل از برطرف کردن انواع معارضت ها فعالیت خودشان را آغاز می کنند و در ادامه مسیر با مشکلات زیادی روبه رو می شوند و معادنی که قرار است در مهلت مشخص و قابل قبول به بازدهی مناسبی برسند تا سال ها پس از این مهلت هم به انجام روشنی نمی رسند. نگاهی به وضعیت معادن ایران نشان می دهد معمولا بخش مهمی از معارضان معادن کشور، بخش های دولتی همچون منابع طبیعی و محیط زیست و سازمان هایی از این دست هستند. محمدرضا بهرامن رییس خانه معدن ایران در گفت وگو با «قانون» می گوید: معمولا معادن در مناطق دورافتاده و محروم قرار دارند، با توجه به سختی و ریسک پذیری بسیار بالای استخراج ماده معدنی برای معدن کاران، باید شرایطی فراهم آورد که هنگام شروع استخراج، مشکلات معارض حل شده باشد چراکه اشتغال ایجاد شده توسط معدن، اشتغالی پایدار است که سال ها ادامه دارد.

مدیران معدن زرشوران پاسخی به مکاتبات مجلس نمی دهند
سیف الله آراسته نایب رییس کمیسیون معدن انجمن سنگ ایران نیز به مشکلات پیمانکاران معدن اشاره کرده و با بیان اینکه معدن کاران با تنگناهای زیادی از قبیل معارضان محلی و ادارات دولتی دست و پنجه نرم می کنند، گفته است: دولت معادن موجود کشور را تنها گذاشته است و جای حمایت های دولتی در این بخش به شدت خالی است، آن چنان که جهانبخش محبی نیا نماینده مردم میاندوآب در مجلس دهم با انتقاد از نحوه رسیدگی به معدن زرشوران گفته است: در گذشته بارها به مسئولان وقت دولتی در مورد رسیدگی به وضعیت معدن طلای زرشوران اطلاع رسانی کردیم اما در عمل هیچ مقام مسئولی به مکاتبات انجام شده پاسخی نداد.

کارفرما باید پیش از آغاز استخراج، مشکلات معارضان را حل کند
کارشناسان و فعالان معدن در ایران درباره معارضان دولتی معادن دولتی می گویند: کارفرما وظیفه دارد برای پیشبرد بهتر کار و قبل از آغاز هر نوع عملیاتی در این معادن و با توجه به ارتباطات موجود در داخل دستگاه دولت، از اداره ها گرفته تا وزرا و معاونان آن ها، مشکل معارض دولتی را برطرف کند. اتفاقی که درباره معدن طلای زرشوران نیفتاده و تاثیر منفی در فعالیت های آن داشته است. بهرامن با اشاره به قول حمایت دولت دوازدهم از فعالان حوزه معدن، به «قانون» گفت: ماحصل برنامه ریزی ها و تلاش های بخش خصوصی و دولت، تشکیل کارگروه مشورتی تعامل برای حل مشکل معارضان بوده است. او با خوش بینی از نتیجه جلسه فعالان معدن با محمد شریعتمداری وزیر صنعت و معدن، گفت: وزیر صنعت و معدن قول داده است مشکلات فعالان حوزه معدن رفع شود و با توجه به اهداف برنامه ششم توسعه و فرمایش های رهبر انقلاب و حساسیت های رییس جمهور از بخش معدن حمایت شود تا رشد 8 درصدی برنامه ششم محقق شود.
معارضان محلی و دولتی معدن زرشوران
بزرگ ترین مشکل معدن طلای زرشوران به عنوان بزرگ ترین معدن طلای ایران، وجود معارضان زیست محیطی و بهداشتی دولتی بوده که قبل از آغاز استخراج معدن این مشکل برطرف نشده و همین موضوع مشکلاتی را در مسیر فعالیت آن در سه سال گذشته ایجاد کرده است. این مشکل در مقاطع مختلف فعالیت معدن را تحت الشعاع قرار داده تا جایی که به دلیل ادعای اداره های منابع طبیعی و بهداشت شهر تکاب، دامپ های مواد معدنی و باطله این معدن از سال 93 تاکنون چندین بار تغییر کرده و حتی با ناهماهنگی بخش های دولتی یکی از مدیران پیشین زرشوران با شکایت بخش دولتی به دلیل مسائل محیط زیستی محکوم شده و هنوز هم پرونده آن در جریان است.

درگیری معارضان محلی با پیمانکار زرشوران
از طرف دیگر معارضان محلی هم در تغییر محدوده دامپ ها تاثیرگذار بوده اند. این دسته از معارضان مدعی بودند که مواد باطله و معدنی معدن زرشوران در زمین شخصی یا چراگاه دام هایشان تلنبار شده است. منابع محلی در شهرستان تکاب به «قانون» می گویند به دلیل حل نشدن مشکل معارض محلی توسط کارفرمای دولتی یعنی شرکت گسترش معادن و صنایع معدنی طلای زرشوران وابسته به ایمیدور بارها بین پیمانکار و معارضان محلی درگیری رخ داده و حتی کار به زد و خورد فیزیکی شدید و شکایت هم رسیده است.

هزینه های سنگین تغییر محدوده دامپ در زرشوران
کارشناسان می گویند تغییر محدوده دامپ مواد معدنی و باطله معادن زمان زیادی طول می کشد، کما اینکه بعضی مواقع آماده سازی محدوده دامپ جدید در زرشوران با کشیدن 4 کیلومتر جاده با عرض 20 متر ممکن شده و این موضوع بر روند کار استخراج معدن تاثیر منفی گذاشته است. اگر این مشکل از طرف شرکت گسترش معادن و صنایع طلای زرشوران قبل از آغاز فعالیت معدن برطرف می شد به طور قطع در کاهش هزینه های مالی و زمانی و سرعت بیشتر کار معدن تاثیر مستقیم می گذاشت.

وقفه در کار استخراج
ایجاد وقفه در کار استخراج معدن از پیامدهای منفی وجود معارضان دولتی و محلی و تغییر محدوده دامپ در معدن طلای زرشوران است. این تغییر فعالیت استخراج معدن را متوقف می کند تا محدوده دامپ جدید برای انتقال مواد معدنی و باطله ایجاد شود. منابع محلی به خبرنگار قانون می گویند گاهی کشیدن جاده برای یک محدوده دامپ جدید در معدن زرشوران گاهی تا حدود 2 ماه طول کشیده و تقریبا همه فعالیت های مربوط به استخراج معدن به سمت کشیدن جاده و دامپ جدید منحرف شده است.
ایجاد اختلاف بین پیمانکار و کارفرما
ایجاد اختلاف میان پیمانکار و کارفرما یکی دیگر از پیامدهای منفی وجود معارض برای معادن است. به طور معمول با وجود انواع معارض کار استخراج و بهره برداری معادن طبق برنامه و قرار داد پیش نمی رود و همین موضوع باعث نارضایتی کارفرما و در نهایت شکایت پیمانکار می شود. در بیشتر موارد هم این پیمانکار است که توانسته به دلیل نقض تعهد از سوی کارفرمای دولتی درباره برطرف کردن معارض دولتی و محلی، حرفش را به کرسی بنشاند و کارفرمای دولتی را به پرداخت خسارت سنگین مجبور کند.

کاهش حمایت های اجتماعی از فعالیت معادن
از طرف دیگر وجود معارضان محلی پیامدهای منفی اجتماعی هم برای فعالیت معادن دارد. در حالی که در بسیاری از کشورها مجموعه‎های معدنی در راستای ایفای نقش مسئولیت اجتماعی و با ساخت و سازهای رنگارنگ، برگزاری مراسم ها و حمایت از فعالیت های خاص تلاش می کنند رضایت افراد محلی و به طور کلی حمایت افکار عمومی را برای فعالیت هایشان به دست بیاورند اما در ایران وجود معارضان محلی برای معادن باعث شده فعالیت آن ها حمایت اجتماعی پررنگی نداشته باشد.

اگرچه معدن زرشوران امروز معارض جدی ندارد اما همه پیامدهای منفی و ناخوشایند ناشی از وجود معارضان محلی و دولتی قبلی دست به دست هم داده تا استخراج از این معدن با تاخیر همراه شده باشد. معادن کشور در دوره مدیریت آقای شریعتمداری بر وزارت صنعت، معدن و تجارت در انتظار تصمیم و تدبیر برای رهایی از انواع معارضان یا دست کم از بند نوع دولتی آن است تا این بخش از صنعت کشور درخشش و شکوفایی بیش از بیش داشته باشند.