انفجار ناشی از گاز جمع شـده در قسمتی از تونل بود
دنیای معدن -براساس گزارش کمیسیون صنایع و معادن مجلس، درباره معدن زمستان یورت، هواساز موجود در معدن که در دهانه تونل نصب شده بود، همچنین لودر ویژه تونل، در معدن موجود نبوده و پس از حادثه به محل آورده شده است.
متن گزارش کمیسیون صنایع و معادن از حادثه معدن زمستان یورت منتشر شد، که متن آن به این شرح است:
در پی حادثه انفجار معدن زمستان یورت آزادشهر در تاریخ ۱۳۹۶/۲/۱۳۶، بنا به دستور ریاست محترم مجلس شورای اسلامی به کمیسیون صنایع و معادن، هیاتی مرکب از آقایان سبحانی‌فر، نورقلی‌پور، ابراهیمی، رضیان، تربتی‌نژاد (نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی)، حاتمی‌زاده (دبیر کمیسیون صنایع و معادن مجلس) و دهقانی (معاون دفتر انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس) در تاریخ ۱۳۹۶/۲/۱۴ به منظور بازدید از محل و بررسی علل حادثه اعزام شد و پس از ورود هیات به معدن در ساعت ۷ غروب روز پنجشنبه مورخ ۱۳۹۶/۲/۱۴ در جلسه‌ای با حضور استاندار گلستان، ریاست سازمان صنعت، معدن و تجارت استان، ریاست هلال احمر استان، فرمانده نیروی انتظامی استان، فرمانده سپاه استان، فرمانده ارتش و دیگر فعالان در موضوع شرکت کردند و در جریان شرح حادثه قرار گرفتند. این هیات پس از این جلسه، برای بازدید از تونل ریزشی به داخل تونل حرکت و در جریان کمک‌رسانی به مصدومان و روند پیشرفت کار قرار گرفت. استماع سخنان و مسائل و مشکلات کارگران حاضر درصحنه از سوی نمایندگان محترم و بررسی علل حادثه از دیگر اقدامات هیات بود که تا ساعت ۳۰ دقیقه بامداد به طول انجامید.
آشنایی با معدن:
معدن زمستان یورت آزادشهر جزو معادن البرز شرقی واقع در منطقه خوش ییلاق استان گلستان و ۱۲ کیلومتری شهر آزادشهر است که درحال‌حاضر به صورت خصوصی اداره می‌شود و استخراج زغال سنگ در ۳ تونل مجزا (T۳، T۲ و T۱) به‌وسیله حدود ۴۰۰ کارگر و به شکل سنتی انجام می‌شود.
معدن از نظر حقوقی جزو شرکت‌های سهامی عام بوده و با عنوان «شرکت صنعتی معدنی شمال شرق شاهرود» در دفتر ثبت شرکت‌ها ثبت و در بورس اوراق بهادار نیز پذیرفته شده است و براساس آخرین آمار بورسی، وضعیت سهامداران حقوقی شرکت به این شرح است:
شرکت توسعه معادن روی ایران- ۱۷/۷۵درصد
شرکت فرآوری زغال‌سنگ پرورده طبس- سهامی خاص۵/۲درصد
شرکت کالسمین- سهامی عام ۳/۸۹درصد
شرکت تکادو- سهامی عام ۳/۳۸درصد
شرکت مهندسی و تحقیقاتی فلزات غیرآهنی۱/۴۱درصد
شرکت بازرگانی توسعه صنعت روی- سهامی خاص ۱/۲۹درصد
شرکت معدنکاران انگوران- سهامی خاص ۱/۰۵درصد
سایر سهامداران حقیقی ۶۶/۰۳درصد.
با عنایت به اینکه بیشتر سهام شخصیت‌های حقوقی فوق‌الذکر به صورت مستقیم و غیرمستقیم متعلق به شرکت سرمایه‌گذاری مهر اقتصاد ایرانیان بوده و سهامداران حقیقی شامل بازنشستگان صنعت زغال هستند و در عمل نماینده‌ای در هیات مدیره ندارند، بیشتر اعضای هیات‌مدیره و مدیرعامل از سوی شرکت سرمایه‌گذاری مهر ایرانیان تعیین می‌شود و در عمل مدیریت معدن در اختیار شرکت نام‌برده است.
محل استقرار مدیرعامل و دفتر مرکزی معدن و دفاتر مالی در شهرستان شاهرود و مدیر معدن همزمان مسئول فنی معدن نیز است.
شرح حادثه:
معدن زمستان یورت متشکل از سه تونل T۱، T۲ و T۳ است که محل وقوع حادثه، تونل شماره T۱ معدن است. تونل شماره T۱ معدن از نظر فنی، تونلی افقی با طراحی پیشرو بوده (در بیشتر معادن زغال ابتدا تونل را تا انتها تجهیز کرده و سپس استخراج از معدن را شروع می‌کنند ولی در برخی از معادن با توجه به توپوگرافی محل، می‌توان معدن را به شکل پیشرو کار کرد) و تا روز حادثه تا عمق ۱۱۷۰ متر پیشروی داشته و ۳ کارگاه استخراج در طول تونل تجهیز شده بود. نخستین کارگاه در عمق ۳۰۰ تا ۴۰۰ متری دهانه تونل واقع شده که نخستین لایه‌های زغال نیز در همین عمق استخراج شده است. کارگاه دوم در عمق حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ متری و کارگاه سوم در عمق حدودی ۱۱۰۰ متری و با فاصله حدود ۸۰ تا ۱۰۰ متری سینه کار اصلی قرار داشته است. حادثه در نزدیک کارگاه سوم و با فاصله حدود ۹۰ متری سینه‌کار اصلی، قبل از ساعت ۱۲ ظهر روز چهارشنبه مورخ ۱۳۹۶/۲/۱۳ در عمق ۱۰۸۰ متری تونل اتفاق افتاده است. به عللی که تاکنون به صورت دقیق مشخص نشده است، در محل سینه کار، لکوموتیو حامل زغال سنگ خاموش می‌شود که این موضوع بنا بر اظهارات، به مسئول فنی معدن اطلاع داده می‌شود. در این زمان تعمیرکار یا مسئول
ایمنی معدن برای راه‌اندازی مجدد به احتمال ۲ باتری کمکی را به وسیله یک لکوموتیو دیگر به منظور راه‌اندازی مجدد بدون اجازه مسئول فنی به داخل تونل می‌برد که پس از این امر صدای انفجاری در درون معدن به گوش می‌رسد. انفجار شدید موجب ریزش در ۳ نقطه معدن می‌شود.
بر اساس داده‌ها و یافته‌های موجود، طول تونل محل حادثه ۱۱۷۰ متر است و جریان تهویه طبیعی از طریق دو دویل(حفاری شیب‌دار به سمت بالا در درون معدن به منظور ایجاد جریان هوا و دیگر کاربردها) بوده است. دویل‌ها شامل دویل ۱ در فاصله ۴۰۰ متری که به تونل بالایی (T۱A) و از تونل بالایی به سطح زمین متصل است و دویل ۲ که در فاصله ۱۰۰۰ متری و به تونل پایینی(T۲) متصل است. جریان اصلی هوا در بیشتر مواقع از تونل پایین (T۲) شروع شده و از تونل (T۱) خارج می‌شود. ولی در فصول مختلف سال این جریان می‌تواند مختل یا عوض شود. ریزش در فاصله ۲۰ متری دویل دو (K۳) و به فاصله ۹۰ متری سینه کار اصلی و در سه نقطه در مجموع به طول ۳۵ تا ۴۰ متر بود. در هنگام وقوع حادثه، دو دستگاه لکوموتیو به همراه واگن در داخل تونل بوده که لکوموتیو (۱) انتهای تونل خراب می‌شود و باتری از بیرون (به احتمال به‌وسیله لکوموتیو ۲) برای استارت مجدد آن به داخل تونل حمل می‌شود. انفجار و ریزش در محل لکوموتیو دوم است که درنتیجه آن زیر آوار مدفون می‌شود.
بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد به محض انفجار، دیگر کارگران برای کمک به سمت محل ریزش حرکت می‌کنند که به دلیل بالا بودن غلظت گاز منواکسید کربن و متان (حدود ۲ ساعت پس از وقوع حادثه میزان گاز منواکسید کربن ppm ۷۵۰ و میزان گاز متان ۴درصد گزارش شده است) تعدادی از کارگران جان خود را از دست می‌دهند. سپس اکیپی متشکل از ۶۸ نفر به سمت حادثه حرکت می‌کنند که همگی دچار مسمومیت شده و ۶۸ نفر از عزیزان به دلیل نداشتن تجهیزات ایمنی (حتی اولیه) دچار مسمومیت می‌شوند که بر اساس اطلاعات دریافتی به جز ۳ نفر از افراد مسموم همگی ترخیص می‌شوند. پس از این مرحله گروه‌های نجات و بازنشستگان مجرب در حوزه معادن زغال به معدن اعزام می‌شوند که بعد از تحویل گرفتن مدیریت حادثه، هیچ مورد گازگرفتگی برای هیچ کس به‌وجود نیامده است.
بررسی علل حادثه:
با توجه به اینکه تا زمان بازگشایی تونل و تعریض دویل K۳ (که در آینده نزدیک انجام خواهد شد) امکان اظهارنظر قطعی میسور نیست، ولی علل حادثه براساس گزارش اولیه کمیته حقیقت‌یاب (متشکل از معاونت معدنی و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت، مدیرکل HSEE وزارت صنعت، معدن و تجارت، رئیس مرکز تحقیقات وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، رئیس نظام مهندسی معدن، مدیر کل نظارت وزارت صنعت، معدن و تجارت، نماینده وزارت تعاون، کار و رفاه امور اجتماعی، یک نفر از اعضای کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی، نماینده مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دو نفر از اساتید خبره دانشگاهی در رشته زغال سنگ، نمایندگان بهره‌بردار و سرمایه‌گذار و همچنین سرتیم عملیات امداد و نجات) و بررسی‌های هیات اعزامی، به شرح ذیل است: کافی نبودن تهویه طبیعی موجود، با توجه به تغییر فصل و یا ریزش احتمالی در دویل انتهایی رابط تونل دو به یک، تجمع احتمالی گاز در منطقه انفجار به دلیل کافی نبودن تهویه، حبس گاز در فضای تخریبی به جا مانده ناشی از استخراج در محل انفجار و همچنین وجود گرد زغال که در محیط عمده معادن زغال وجود دارد.
منبع جرقه به احتمال باتری حمل شده به داخل تونل است که برخلاف مقررات برای روشن کردن لکوموتیو از کار افتاده در نزدیک انتهای تونل استفاده شده است، در عین حال دیگر منابع تولید جرقه به ویژه لکوموتیو مدفون زیر آوار قابل بررسی است.لازم است به مجرد اتمام آواربرداری و باز شدن تونل اصلی و تعریض مقطع دویل، گروه کارشناسی ضمن بازدید مجدد میدانی از معدن، نظریه نهایی برای اقدامات بعدی را اعلام کند.با توجه به مجموع بررسی‌ها، عامل اصلی حادثه انفجار ناشی از گاز جمع شده در مقطعی از تونل بوده است. شایان ذکر است تا زمان تهیه گزارش منشأ قطعی ایجاد جرقه شناسایی نشده است. همچنین میزان قصور کارفرما، پیمانکار، سازمان صنعت، معدن و تجارت استان و اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان در این حادثه و انجام وظایف خود قابل بررسی و توجه است که امری فنی بوده و منوط به نظریه کارشناسان رسمی دادگستری و بررسی دقیق قضایی است.براساس بند (چ) ماده ۲ قانون نظام مهندسی معدن مصوب ۱۳۷۹ و اصلاحات بعدی آن، «وضع مقررات به منظور اطمینان از رعایت اصول ایمنی، بهداشت، بهره‌دهی مناسب، حفظ محیط‌زیست، صرفه اقتصادی و نظارت بر اجرای آن «و بند (پ) ماده ۱۴ این
قانون»، نظارت بر حسن انجام خدمات مهندسی از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی در طرح‌ها و فعالیت‌های معدنی غیردولتی در حوزه استان و معرفی متخلفان به مراجع قانونی ذی‌صلاح از اهداف و وظایف نظام مهندسی معدن است، از این‌رو متاسفانه کوتاهی نظام مهندسی معدن در انجام وظایف خود مشهود است. به‌علاوه همزمانی مسئولیت مدیر معدن به عنوان مسئول فنی معدن نیز مزید بر علت شده و مانع نظارت کافی بر اصول فنی حاکم بر معدن شده است.
نحوه جان باختن کارگران:
از افراد فوت شده داخل تونل، ۶ نفر در فاصله ۷۰۰ متری دهانه تونل، ۵ نفر کمی جلوتر (که بر اثر گازگرفتگی فوت شده‌اند)، ۱۰ نفر در جلو ریزش (بر اثر موج انفجار)، ۲ نفر در زیر آوار ریزش، یک نفر در پشت آوار به سمت دویل، ۱۲ نفر بین دویل هوا و سینه کار و ۷ نفر در داخل کارگاه استخراج (بر اثر گاز Co) جان خود را از دست داده‌اند. با عنایت به گزارش سال ۱۳۹۳ «برنامه بازرسی فعالیت‌های معدنی کشور» در مورخ ۱۳۹۳/۶/۳۰ مبنی بر نبود طرح تهویه و شبکه تهویه اصلی و احتمال تجمع گاز در افق ۴۳۲+ و رفع نشدن عیب از سوی کارفرما و گزارش سال ۱۳۹۴ شرکت مهندسی مشاور کاوشگران (موضوع قرارداد بازرسی از معادن استان گلستان) مبنی بر وجود مشکل تهویه در معدن ۱ و ۳، موضوع مشکلات در نامه شماره ۶۸۱۶ مورخ ۱۳۹۵/۰۲/۲۰ از طرف سازمان صنعت، معدن و تجارت استان گلستان به شرکت صنعتی و معدنی شمال شرق شاهرود ابلاغ می‌شود که سامانه تهویه تونل شماره ۳ مناسب نبوده و مواردی از نامطلوب بودن هوای معدن در این تونل در دفاتر مربوط ثبت شده است. متعاقب رفع نشدن مشکلات تهویه، سازمان صنعت، معدن و تجارت استان گلستان در نامه شماره ۲۴۱۲ مورخ ۱۳۹۶/۰۱/۲۸، گزارش شرکت مهندسین مشاور
کان ایران در سال ۱۳۹۵ مبنی بر وجود مشکل در تهویه تونل شماره ۱ و ۳ را به شرکت صنعتی و معدنی شمال شرق دوباره ابلاغ می‌کند و پیشنهاد تهیه نقشه تهویه مناسب و اجرای آن در مجموعه تونل‌های زمستان یورت غربی را ارائه می‌کند که تاکنون اقدامی در این‌باره نشده است.نکته عجیب و قابل تامل این است که در گزارش بازدید نظارتی مورخ ۹۵/۳/۱۷ سازمان صنعت، معدن و تجارت از این معدن، سرعت هوا و میزان گازهای خطرناک در تونل‌ها مناسب گزارش شده است. همچنین در گزارش ارزیابی ایمنی معادن مورخ ۹۵/۹/۳۰شرکت مهندسی و مشاوره‌ای پارس اولنگ نیز، به این معدن در بخش استانداردهای تهویه نمره ۱۷/۵ از ۳۰ داده است که با توجه به بالاتر بودن از عدد میانگین، معدن تعطیل نشده است. این گزارش‌ها در تناقض با گزارش‌های ارائه شده است.بررسی تجهیزات فنی معدن: با توجه به اینکه براساس استانداردهای روز دنیا معادن زغال‌سنگ باید مجهز به سامانه مانیتورینگ، سامانه تهویه، سامانه‌های خودنجات و سامانه‌های گازسنج و دیگر لوازم ایمنی باشند، بررسی معدن یورت از این نظر باید مورد توجه جدی قرار گیرد.سیستم تهویه: براساس مشاهدات میدانی، معدن سامانه تهویه مکانیزه نداشته و تهویه معدن
به صورت طبیعی بوده است.دستگاه خودنجات: براساس مشاهدات میدانی، تعداد دستگاه خودنجات‌های موجود در معدن نامعلوم است.گازسنج: گازسنج‌های موجود در معدن به دو نوع گازسنج قدیمی روسی و گازسنج‌های جدید (که به تازگی از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت خریداری شده و به معادن تحویل داده شده است) تقسیم‌بندی می‌شدند که گازسنج‌های قدیمی در معدن وجود داشته ( ولی اطلاعات دقیقی از تعداد و استاندارد بودن آنها به‌دست نیامد) و دو عدد گازسنج‌های جدید که توانایی سنجش چهار نوع گاز به طور همزمان را دارند، در معدن موجود و در تاریخ ۹۵/۱۱/۱۲ کالیبره شده و سالم بوده‌اند.سامانه امداد و نجات: با توجه به مشاهدات میدانی، هواساز موجود در معدن که در دهانه تونل نصب شده بود، همچنین bobcat (لودر ویژه تونل)، در معدن موجود نبوده و پس از حادثه به محل آورده شده است.مشکلات کارگران معدن: بنا به اظهارات کارگران معدن حاضر در صحنه، مهم‌ترین مشکلات کارگران شاغل در معدن، حقوق معوق برخی از کارگران (حداکثر ۳ ماه معوق)، میزان و نوع بیمه تأمین اجتماعی کارگران و درنظر نگرفتن مشاغل سخت و زیان‌آور برای تمامی کارگران معدن بوده است.با توجه به اسناد دریافتی از شرکت،
موردی در ارتباط با سنخیت نداشتن نوع بیمه و نوع کار (حداقل از سال ۱۳۹۴) مشاهده نشد. گرچه در ارتباط با سال‌های گذشته، باید با ارئه مستندات از طرف کارفرما و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بررسی و گزارش مجزا تهیه شود که متاسفانه با وجود مکاتبه با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی اطلاعات لازم تا زمان جمع‌بندی گزارش به این کمیسیون ارسال نشده است. در ارتباط با در نظر نگرفتن بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور با توجه به اظهارات و آیین‌نامه‌های سازمان تامین اجتماعی به نظر می‌رسد فقط برای تعدادی از کارگران مشغول در معدن که در سینه کار باشند، بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور در نظر گرفته شده و بقیه افراد بیمه عادی دارند.
مشکلات ساختاری و پیشنهادها:
از مهم‌ترین مشکلات ساختاری معادن زغال سنگ ایران می‌توان به صرفه اقتصادی نداشتن بیشتر این معادن با توجه به نوع زغال، خواص زمین‌شناسی و تیپ معادن و نامناسب بودن و روزآمد نبودن تجهیزات موجود در معادن و زغالشویی‌ها اشاره کرد. با عنایت به این مشکلات پیشنهادهای ذیل ارائه می‌شود:
ضرورت نظارت دقیق وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان نظام مهندسی معدن، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بر رعایت اصول فنی و ایمنی معادن زغال سنگ و الزام بر تعطیلی معادن بدون تجهیزات استاندارد و نظام ایمنی مناسب.الزام برای تجهیز تمامی معادن زغال‌سنگ به سامانه مانیتورینگ و سامانه تهویه مکانیزه و در صورت اجرا نشدن، تعطیلی معادن تا زمان تجهیز.ارائه کمک‌های بلاعوض از طرف دولت به معادن زغال‌سنگ از محل سهم تولید در قانون هدفمندسازی یارانه‌ها، به منظور تجهیز همه معادن زغال سنگ به سامانه تهویه مکانیزه. در ضمن دولت می‌تواند در صورت لزوم با ارائه لایحه مجزا نسبت به تأمین مالی مورد نیاز اقدام کند. با عنایت به زیان‌ده بودن بیشتر معادن زغال‌سنگ موجود و اهمیت صنعت زغال سنگ در زنجیره فولاد در ایران، لازم است دولت در بودجه‌های سالانه نسبت به ارائه یارانه خرید زغال‌سنگ به منظور حفظ اشتغال موجود اقدام کند.وزارت صنعت، معدن و تجارت با تشکیل تیم ویژه، تمامی معایب فنی و ایمنی معادن زغال‌سنگ را احصاء و برای رفع معایب اقدام کرده و نتیجه را به مجلس شورای اسلامی اعلام کند. مقصران اصلی از سوی مرجع قضایی شناسایی شده و با آنان برخورد
قانونی شود.
دیدگاهتان را بنویسید