فعالیت های بی رویه معدنی در ندوشن، زخمی بر پیکر طبیعت

برخی مناطق استان یزد به دلیل شرایط خاص منطقه ای و ظرفیت های آن در مباحث معدنی با مشکلاتی مواجه است به گونه ای که برداشت های بی رویه، شرایط زندگی و روال طبیعی زندگی مردم آن محدوده را با حاشیه هایی مواجه کرده است.
شهر ندوشن از این دست از مناطق است که هم اکنون زیر پوشش شهرستان میبد قرار دارد، منطقه ای با وسعت تقریبی 3500 کیلومتر مربع و پوشش گیاهی غنی از گیاهان دارویی و طبیعتی زیبا که به عنوان قطب دامداری (دام مرتعی) و یکی از نقاط گردشگری استان مطرح است.
شغل بیشتر مردم ندوشن دامداری است و شیر و محصولات لبنی آن به علت استفاده دام از گیاهان دارویی دارای طعم و مزه خاصی است که در استان یزد و استانهای همجوار زبانزد است.
آنچه در این منطقه در طول سالهای گذشته اتفاق افتاده ، فعالیت های بی رویه معدنکاری و شرکت های معدنی و گسترش آنهاست به گونه ای که روزگار ناخوش طبیعت زیبا و مناطق بکر گردشگری آن را که لرزان بوده و در بسیاری از قسمت ها با خشکسالی دست و پنجه نرم می کنند شکننده تر و ناخوش تر از همیشه کرده است.
سالهای متمادی است که خشکسالی ، طبیعت و منابع طبیعی استان یزد را دچار بحران کرده و در مناطقی همچون ندوشن که مراتع پربار برای دام ها داشته از دست داده و همین امر موجب سر برآوردن معادن از دل کوههای دارای پوشش مناسب و معدنکاران زیادی را به سمت این منطقه آورده است.
در سال های اخیر فعالیت های معدنی در ندوشن، تخریب گسترده طبیعت بکر و خدادادی منطقه، از جمله آبشارها، سنگ آب ها، کوهها و مراتع بدنبال داشته؛ به طوری که این طبیعت زیبا و منحصر به فرد در حال تبدیل شدن به طبیعت زشت، خشن و بلا استفاده است.
استخراج بی رویه معادن منطقه ضمن اینکه اعتراضات مردمی بدنبال داشته نگرانی هایی را برای اهالی ایجاد و مسئولان محلی را نیز درگیر آن کرده است.
همچنین برداشت از معادن منطقه از جمله سنگ آهن، سنگ های ساختمانی و تزئینی و خاک های معدنی و کاشی بدون در نظر گرفتن اصول فنی و توجه به شرایط اجتماعی، طبیعی و اقلیمی منطقه، نابسمانی هایی را در اکوسیستم آن ایجاد کرده و می رود تا شرایط زیست محیطی ناسالمی را برای طبیعت آن رقم بزند.
از سوی دیگر طبیعت زیبا و بکر ندوشن به دلیل برخورداری از آثار طبیعی از جمله چشمه ها و سنگاب ها، در استان منحصر به فرد است و مراتع این بخش تنها مراتع غنی استان به شمار می رود و می تواند یکی از مناطق گردشگری طبیعی استان کویری یزد در دل ایران باشد.
آبشارها و سنگ آب های ندوشن نیز در فهرست آثار طبیعی کشور به ثبت رسیده است.
یکی از این آثار طبیعی سنگ نگاره های کوه سرخ است که در نزدیکی چشمه خشکیده کوه سرخ که مردم ندوشن به آن «سرخان کوه» می گویند، قرار دارد.
در این آثار تاریخی، نقاشی و نوشته توأماً دیده می شود. نوشته ها به خط کوفی و فارسی است و نقش ها عبارتند از: حیوان، گردونه مهر (چلیپا)، انسان با نیزه و اشکال نمادین.
نگاره های بر روی سنگ در محل چشمه سرخ کوه ندوشن متأسفانه در حال محو شدن و نابودی است و از طرف دیگر به علت کهنگی و فرسودگی و نیز جنس سنگها، رنگ زمینه سنگ و رنگ نقش ها تقریباً همانند هم شده اند.
یکی دیگر از زیبایی های طبیعی ندوشن آبشار سفیده است و اگر روال برداشتهای بی رویه معادن همچنان ادامه یابد اثرات تخریبی این فعالیت های به این منطقه زیبای زیست محیطی و گردشگریوارد خواهد کرد.
این منطقه که از نگاه کارشناسان قابلیت تبدیل شدن به پارک زمین شناسی را دارد به لحاظ زمین شناسی سنگ ها و چشمه های تراورتن ساز دوران اول تا چهارم زمین شناسی و سنگواره های صدف را در دل خود جای داده است.
منطقه سفیده در یک منطقه شکار ممنوع قرار گرفته و با توجه به وجود چمشه های جوشان و آبشارها در آن دارای گونه های متنوع جانوری همچون قوچ و میش ، کفتار ، گرگ و کارال و گونه های پرندگانی مانند کبک و تیهو، دلیجه، چِک چِک، سنگ چشم و گونه های گیاهی درمنه، گز و قلم و خزندگانی مانند آگاما، جیکو و تیرمار است.
ساکنان منطقه معتقدند که فعالیت های معدنی برای ندوشن هیچ عوایدی ندارد و در بهبود وضع معیشتی مردم آن کوچکترین نقشی ایفا نمی کند .
علاوه بر آن آلودگی های زیست محیطی و گرد و غبار ناشی از فعالیت های تخریبی معادن، نابودی مراتع، دگرگونی اکوسیستم طبیعی، تهدید چشمه سارها و آب های زیرزمینی، به خطر افتادن شرایط زیست محیطی ساکنان، تخریب راههای ارتباطی به واسطه رفت و آمد تریلی ها و به خطر افتادن جان و مال مردم، تهدید زندگی حیات وحش و گیاهان دارویی و تهدید فعالیت های دامداری و اثرات سوء دیگر از پیامدهای فعالیت شرکت های معدنی است.
اما در طرف دیگر حامیان محیط زیست و دوستداران طبیعت معتقدند باید معادن منطقه موقتا تعطیل شوند تا پیگیری های قانونی آن به نتیجه برسد اما در عین حال سازمان صنعت و معدن نبود معادن بدون مجمز دراین منطقه را رد می کند.
یک شهروند ندوشنی که خود را دانش آموخته منابع طبیعی معرفی کرد در این خصوص گفت: معادن موجود در ندوشن یا هرکجای دیگر یکی از هزاران نعمت خدا و برای استفاده بشر است ولی چگونگی استفاده از آن حائز اهمیت است و استفاده بی رویه و ناصحیح از آن می تواند به یک معضل اجتماعی و زیست محیطی تبدیل شود که جبران آن غیر ممکن است.
محمدحسن سلمانی افزود: استخراج بی رویه این معادن علاوه تخریب حجم زیادی از مراتع و منابع طبیعی باعث بهم خوردن ظرفیت پروانه چرای دام نیز می شود.
وی با بیان اینکه کارشناسان بر بکر و دست نخورده بودن مناطق طبیعی ندوشن مهر تائید می زنند تخریب این عرصه ها را مورد انتقاد قرار داد و اقدام سریع مسئولان برای تعطیلی معادن را خواستار شد.
یک فعال محیط زیست ندوشن در این خصوص گفت: به دلیل وجود معان مختلف و سنگ های تراورتن در منطقه، فرد یا افرادی نقاط مختلف ن را به نام خود ثبت کرده اند و درحال استخراج و بهره برداری تراورتن هستند.
فضل الله رحیمیان با بیان اینکه حفظ مراتع برای مردم و به خصوص دامداران و کشاورزان مهم است ادامه داد: فعالیت‏‏های معدنکاری در حال حاضر همانند چنگی به صورت، نمای زیبای طبیعت و آبشارهای منطقه را مخدوش کرده است.
در این خصوص یک کارشناس رسانه و فعال اجتماعی ندوشن گفت: فعالیت های معدنی سیما و اقلیم منطقه را دستخوش تغییر شده است و ادامه این روند با توجه به وزش بادها و طوفان های شدید، شرایط زیست محیطی را برای ساکنان آن دشوار می کند.
احمد جعفری افزود: اگر اقدام خاصی از سوی نهادهای ذیربط برای محدود کردن فعالیت های معدنی انجام نشود؛ باید منتظر تخریب گسترده چشمه ها و طبیعت بکر ندوشن در آینده نه چندان دور باشیم.
وی اضافه کرد: رفت و آمد تریلرهای حامل مواد معدنی و تردد آنها در جاده های مرتعی و راه ارتباطی ندوشن- میبد و ندوشن- یزد مشکلات عدیده ای را برای مردم و رانندگان خودروهای سواری ایجاد کرده است.
این کارشناس با بیان اینکه به طور متوسط روزانه بین 150 تا 200 دستگاه تریلی حامل مواد معدنی در این جاده ها رفت و آمد می کنند افزود: این امر، امنیت و آرامش را از مردم سلب کرده و مردم از تردد در این مسیر گلایه و بیم دارند چرا که عرض ‎های دسترسی منطقه بسیار کم و استانداردهای لازم برای این میزان تردد در این جاده وجود ندارد.
جعفری با تشکر از رسانه ها به دلیل اطلاع رسانی مناسب در این خصوص تصریح کرد: شاهد بازتاب های خوب اخبار و گزارش های رسانه ها درباره برداشت های بی رویه معادن در ندوشن بوده ایم اما از اینجا به بعد از مسئولان توقع داریم با بررسی کامل عواقب فعالیت معادن اقدام سریع برای حمایت از مردم منطقه انجام دهند.
در همین خصوص عضو شورای شهر ندوشن با بیان اینکه 5 تا 6 هزار نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم از طریق مراتع ندوشن ارتزاق می کنند، اظهار کرد: 300 خانوار ندوشن به صورت مستقیم دامدار هستند و به نوعی زمینه فعالیت آنها در مراتع است و این در حالی است که توسعه معادن در این بخش با فعالیت های دامداری کاملاً مغایرت دارد.
ناصر بابایی افزود: گودبرداری عمیق در محل اکتشاف و بهره‏ برداری از معادن منطقه مشکلات زیادی را در کنار تخریب مراتع به دنبال دارد چرا که این عمق اغلب به سطح آب های زیرزمینی منطقه می رسد و موجب تبخیر آنها می شود.
وی همچنین باقی ماندن ضایعات و پسماند معادن در مراتع را یادآور شد و گفت: این هم معضل دیگری است که با به جا گذاشتن ظروف یک بار مصرف و برخی از پسماندهای معدنی در مراتع ایجاد شده و علاوه بر از بین بردن دام ها و وحوش منطقه را نیز در معرض نابودی قرار می دهد.
بابایی با اشاره به مشرف بودن منطقه ندوشن به دشت یزد- اردکان که از آلودگی شدید نیز رنج می برد، تاکید کرد: قطعاً آب و هوای ندوشن مستقیما بر وضعیت این دشت تاثیرگذار است و با توجه به اینکه باد غالب در شهر یزد نیز از این منطقه وارد استان می‎شود، گرد و غبار و ریزگردهای ناشی از بهره ‏برداری از معادن ندوشن را به دیگر نقاط استان بسط می دهد.
بخشدار ندوشن نیز از پیگیری جدی مسئولان این بخش در این خصوص خبر داد و گفت: بدنبال راهکارهای قانونی برای تعطیلی برخی معادن و محدود کردن فعالیت آنها هستیم.
فرزین خادمی اظهار کرد: در روزهای گذشته کارشناسان و مسئولان دستگاههای متولی از جمله منابع طبیعی، محیط زیست و آب منطقه ای و میراث فرهنگی از محدوده فعالیت معدنکاران بازدید کردند و ما منتظر اعلام نظر نهایی آنها هستیم.
وی با بیان اینکه معادن فعال منطقه دارای مجوز از دستگاههای مرتبط هستند گفت: باید مراحل قانونی این کار طی شود و مسئولان منطقه پیگیری موضوع هستند؛ اما لازم است تلاش بیشتری از سوی آنها صورت گیرد.
بخشی از مشکلات و اعتراض های مردم منطقه به نابودی طبیعت و منابع طبیعی ندوشن است از این رو به سراغ معاون حفاظت امور اراضی اداره کل منابع طبیعی استان رفته ایم تا از نگاه این مجموعه موضوع را بررسی کنیم.
علی محمد مزیدی در این خصوص با اشاره به رویکرد این اداره کل مبنی بر حمایت از مرتع داران و کاهش سطوح برداشت معدن کاران، گفت: قانون صدور مجوز برای متقاضیان بهره برداری از معادن به صورت بسیار باز به تصویب رسیده است.
وی افزود: بر اساس این قانون، اختیارات بسیاری برای متقاضیان بهره برداری از معادن در نظر گرفته شده است و هر چه تلاش می کنیم تا نتیجه به نفع مرتع داران رقم بخورد، در نهایت باز هم قانون، حق را به معدن کاران می دهد.
این مسئول اضافه کرد: سازمان صنعت، معدن و تجارت برای صدور مجوز از دستگاه های مختلف از جمله اداره منابع طبیعی، استعلام می کند اما در بدو اجرای این قانون و بر اساس همین قانون، برخی از مجوزها به دلیل دریافت نکردن پاسخ از دستگاه های مربوطه طی 2 ماه با استناد به ماده 24 صادر شده است.
محیط زیست نیز به عنوان یکی از متولیان امر نظراتی دارد بر لزوم جلوگیری از تخریب ها تاکید دارد .
در این خصوص چندی قبل معاون محیط طبیعی محیط زیست استان یزد در پاسخ به سئوالات کابران فضای مجازی گفته بود: نمی گوییم در حوزه معدن نباید کاری انجام شود زیرا معادن بخشی از اشتغال و اقتصاد کشور را تامین می کنند اما می شود با رعایت برخی مسائل، از تخریب ها جلوگیری کرد.
حسن اکبری افزود: نباید به توسعه اقتصادی به هر قیمتی فکر کنیم زیرا اگر هزینه های تخریب های زیست محیطی و دیگر آسیب هایی که به طبیعت تحمیل می شود را محاسبه کنیم، می بینیم که بهره برداری از معادن چندان هم صرفه اقتصادی ندارد.
وی گفت: تلف شدن تعداد زیادی از گونه های حیات وحش در اثر برخورد با کامیون های حامل مواد معدنی، گرد و غبار ناشی از تردد این وسایل در مراتع و اثرات مخرب آن بر پوشش گیاهی از جمله پیامد های منفی فعالیت های معدنی در مناطق زیرپوشش محیط زیست است
معاون محیط زیست استان معتقد است که داستان تخریب محیط زیست فقط خاص ندوشن نیست بلکه در بسیاری از نقاط استان تعداد واگذاری ها زیاد بوده و افراد مختلفی معادن را ثبت داده اند که نقش آنچنانی در اشتغال نداشته است ولی تخریب طبیعت را به جا گذاشته است.
اکبری تاکید کرد: مقدار زیادی از این تخریب های محیط زیستی به ضعف قانون بر می گردد؛ چراکه همراه با قوانین بهره برداری از معادن قوانین نظارتی و حفظ طبیعت تکامل پیدا نکرده است.
وی خاطرنشان کرده که با این حال معادنی که در اشتغال زایی و اقتصاد نقشی ندارند ضرورت تمدید دوباره ندارند، و سازمان صنعت، معدن وتجارت که صادر کننده مجوز پروانه برای معادن است با همکاری منابع طبیعی نباید مجوز این معادن را تمدید کند.
گفته های مسئولان محیط زیست استان در حالی است که معاون معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان با تاکید بر این که هیچ معدنی بدون مجوز در منطقه ندوشن فعالیت نمی کند، گفت: این سازمان بر اساس ضوابط قانونی، به صدور مجوز اقدام می کند.
علی گل آقایی افزود: مجوز فعالیت معدن در حاشیه جاده ندوشن- میبد، در گذشته صادر شده اما بهره بردار به تازگی فعالیت خود را آغاز کرده است.
وی با بیان اینکه سازمان صنعت، معدن و تجارت بر اساس استعلام از دستگاه های مربوطه از جمله اداره منابع طبیعی، اداره میراث فرهنگی و محیط زیست، به صدور مجوز اقدام می کند، ادامه داد: البته استعلام از محیط زیست تنها در مناطق 4 گانه با مدیریت این سازمان صورت می گیرد و منطقه ندوشن در مناطق زیرپوشش سازمان حفاظت محیط زیست قرار ندارد.
این مسئول با تایید تخریب ناشی از بهره برداری از معادن بر عرصه های طبیعی اظهار کرد: فعالیت معدن همراه با انفجار و خاکبرداری و به طور قطع با تخریب منابع طبیعی همراه است، اما لازم است قوانین و شرایط صدور مجوز، تغییر کند با این حال این سازمان فعالیت معدن کاران را زیرنظر دارد.
معاون سازمان صنعت و معدن و تجارت یزد گفت: البته اهالی منطقه عقیده دارند معادن جز گرد و خاک و تخریب مراتع، عاید دیگری برای آنها ندارد اما دیدگاه سازمان صنعت، معدن و تجارت برای صدور مجوز بهره برداری از معادن، دیدگاه ملی و تلاش برای افزایش اشتغال است چون توسعه پایدار استان در وهله اول به توسعه معدنی بستگی دارد.
این اتفاقات از سوی امام جمعه ندوشن نیز بارها مورد اعتراض قرار گرفته و وی نیز از فعالیت های بی رویه معدن و معدنکاری و تخریب گسترده طبیعت زیبا، بکر و خدادادی این منطقه به شدت انتقاد کرده بود.
حجت الاسلام والمسلمین محمد جوادی در پاسخ به درخواست های مردمی مبنی بر تعطیلی معادن منطقه افزود: به جدی پیگیر این موضوع هستیم و در این زمینه مکاتباتی با مسئولان مربوطه انجام شده است.
وی از فعالیت های معدنی در ندوشن به عنوان یک مشکل و معضل اساسی برای مردم و منطقه یاد کرد و گفت: در سالهای اخیر معادن متعددی در ندوشن شروع به فعالیت کردند و به صورت بی رویه از آن برداشت می شود.
وی با بیان اینکه با فعالیت های معدن و معدنکاری در ندوشن به شدت مخالفیم به مسئولان امر هشدار داد نسبت به تعطیلی سریع این معادن اقدام کنند در غیر این صورت موضوع از طریق مردم که مکررا موضوع را مطرح می کنند پیگیری خواهیم کرد.
در حال حاضر معادن متعددی از جمله سنگ آهن و سنگ های ساختمانی و خاک های معدنی و کاشی در ندوشن در حال فعالیت است.
شهر ندوشن از توابع شهرستان میبد با بیش از پنج هزار نفر جمعیت در 80 کیلومتری شمال غرب یزد واقع شده است.