113315

جاذبه‌های معدنی استان‌های ایران در یک نگاه

دنیای معدن -گردشگری معدنی بحث جدیدی در دنیا به‌شمار نمی‌رود برخی کشورها در دنیا چه از معادنی که متروکه شده‌اند و چه از معادن جذاب و دیدنی خود درآمدهای بالایی را کسب می‌کنند.

معادن بی‌شماری در کشور ما از این ظرفیت برخوردار هستند اما تبدیل معادن به نقاط دیدنی و گردشگری نیازمند زیرساخت‌ها و حمایت‌های لازم است و فراهم‌کردن این زیرساخت‌ها می‌تواند درآمدزایی بسیار بالایی برای کشور داشته باشد و سبب توسعه استانی شود.


دریاچه حوض سلطان، آینه طبیعت
دریاچه حوض سلطان قم واقع در استان قم یکی از دریاچه‌های نمک زیبای کشورمان است و از جاذبه‌های طبیعی دیدنی این استان به‌شمار می‌رود. دریاچه نمک حوض سلطان در ۴۰ کیلومتری شمال شهرستان قم و ۸۵ کیلومتری جنوب تهران و در حاشیه بزرگراه تهران قم قرار دارد. این دریاچه که به دریاچه ساوه قم و دریاچه شاهی هم معروف است، به مساحت تقریبی ۲۴۰ کیلومتر مربع در شمال شرق شهرستان قم واقع شده است و رشته‌کوه‌های البرز در شمال آن قرار دارد. این دریاچه شامل دو چاله جدا از هم، یکی به نام «حوض سلطان» و دیگری به نام «حوض مره» است که با آبراهه باریکی به هم وصل می‌شوند. حوض‌سلطان دارای بلندی ۸۰۶ متر از سطح دریا است که به طور معمول از روان‌آب‌های سطحی تغذیه می‌شود. حوض‌مره، افزون بر روان‌آب‌ها، از رودهایی مانند رود شور و قره‌چای نیز بهره می‌گیرد. مطالعات نشان می‌دهد که آب ابتدا وارد حوض‌مره شده و پس از پر شدن آن، از مسیل دو حوض گذشته و وارد حوض سلطان می‌شود و هنگامی که آب در حوض سلطان چند متر بالاتر آمد، به طرف حوض‌مره بازمی‌گردد و سرریز این دو حوض، به دریاچه نمک تخلیه می‌شود.
وسعت و شکل دریاچه متناسب با ورود آب و میزان بارندگی آن در فصول مختلف سال متفاوت است. در مواقع بارندگی و ذوب برف‌های ارتفاعات اطراف، چون بر میزان آب ورودی افزوده می‌شود، وسعت آن زیاد و در غیر از این ایام وسعت آن کاهش می‌یابد. بدین ترتیب سطح آب دریاچه پیوسته در نوسان است. در مواقع پرآبی سطح دریاچه گسترش می‌یابد و آب آن اراضی پست و شوره‌زار باتلاقی پیرامون را می‌پوشاند و دریاچه بزرگی به طول ۱۸ و عرض ۱۶ کیلومتر تشکیل می‌دهد که به نام دریاچه حوض سلطان یا کویر نمک مشهور است. رودهای متعددی به این دریاچه وارد می‌شوند که بیشتر از اراضی شوره‌زار و نمکی اطراف عبور می‌کنند. ارتفاع دریاچه حوض سلطان از سطح دریا ۷۱۰ متر است و با بارندگی ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیمتر در سال این منطقه در حوزه نواحی کم‌باران قرار گرفته و دارای ۴ بخش کفه نمکی (بخش اصلی)، حاشیه باتلاقی، محدوده اکولوژیک و دشتی است.
این منطقه از نظر زیست‌شناسی، بوم‌شناسی، دیرینه‌شناسی، هوا، اقلیم، اشتغالزایی و تفرجگاهی قابل تأمل و تحقیق ژرف بوده و به‌عنوان یکی از چشم‌اندازهای توسعه استان قم مطرح است. خاک منطقه از نظر شوری، دوایر متحدالمرکزی در محدوده مرکز دریاچه تشکیل می‌دهد که میزان شوری از مرکز به طرف بیرون به‌تدریج کاهش پیدا کرده است. نوع گیاهان منطقه از نظر خواص دارویی، مواد موثر و سایر کاربردها حائز اهمیت است. با توجه به اهمیت حفاظت و حیات تالاب حوض سلطان از تعرض سودجویان و ناآگاهان محیط‌زیست و ترمیم خسارات واردشده به پوشش گیاهی، این منطقه در سال ۸۸ به مدت ۵ سال به عنوان منطقه شکار ممنوع معرفی شد. مطالعات بر روی رسوبات دریاچه نشان داده است که رسوبات حوض سلطان بیشتر از نوع گچ و نمک، مارن و رس است. بررسی‌های لرزه‌نگاری و حفاری نیز نشان داده که نمک تا عمق ۴۶ متر وجود دارد. این نمک، به صورت ۵ لایه جدا از هم با ضخامت کل تا ۲۰ متر است که با رس‌های قهوه‌ای تا خاکستری از یکدیگر جدا می‌شوند.


معدن خاک سرخ جزیره هرمز
یکی از دیدنی‌های جزیره هرمز معدن خاک سرخ آن است. این معدن در حاشیه غربی جزیره و در فاصله حدود ۹ کیلومتری منطقه مسکونی قرار دارد. پوشش گیاهی خاص، کوه‌ها و صخره‌هایی با رنگ‌های متنوع و سواحلی خارق‌العاده این منطقه را بیش از پیش جذاب و دیدنی کرده است.
یکی از معروف‌ترین و قدیمی‌ترین معادن خاک سرخ جهان واقع در جزیره هرمز در خلیج‌فارس ایران است. این خاک سرخ از نوع درجه یک و در دنیا بی‌نظیر است. با خلوص حدود ۷۰ درصد و رنگ قرمز شاد از دیرباز به اقصی نقاط جهان صادر شده است و با توجه به میزان خلوص Fe۲O۳ و پوشش رنگ در مقیاس سطح و همچنین طیف خون‌رنگ و جلای زیاد و همچنین ساختار شیمیایی منحصر به فرد خود در جهان به‌ویژه خاورمیانه شناخته‌شده و پرمصرف است.
مصرف این ماده معدنی در رنگ‌سازی و لعاب‌ها، لاستیک‌سازی، رنگ‌آمیزی بتن و مصالح ساختمانی، سرامیک، کاغذسازی، لوازم آرایشی، کودها و شیشه‌سازی است. مصرف عمده خاک سرخ در رنگ‌سازی به منظور تهیه و تولید ضدزنگ اخرائی است. با توجه به ویژگی‌های خاص این معدن سرخ، گردشگران مختلفی را راهی جزیره هرمز می‌کند.


کارخانه پتاس خور و بیابانک
واحد پتاس خور نخستین تولیدکننده پتاس در ایران و یکی از بزرگترین تولیدکنندگان پتاس در خاورمیانه است. این واحد با وسعت معدنی ۲هزار کیلومترمربع در استان اصفهان، شهرستان خور و بیابانک واقع شده است. این واحد با هدف تولید سالانه ۵۰ هزار تن کلرید پتاسیم به‌عنوان کود شیمیایی و ۳۰۰ هزار تن کلرید سدیم جهت مصارف پتروشیمی، خوراکی و دارویی و ۳۰ هزار تن هیدروکسید منیزیم به بهره‌برداری رسیده است. بهره‌برداری از کارخانه پتاس علاوه بر جنبه‌های اقتصادی از نظر گردشگری نیز در خور توجه است. ‌
درباره جنبه گردشگری این طرح می‌توان ادعا کرد که هم جنبه علمی و هم جنبه گردشگری و تفریحی را در دل خود دارد، چراکه این پروژه در ایران و حتی در خاورمیانه به عنوان نخستین در نوع خود مطرح می‌شود و نظیری برای آن وجود ندارد. بحث دیگر جاذبه‌های گردشگری است که در منطقه خور وجود دارد که شامل پوسته نمکی و شورابه‌های داخل کانال و آبشار و هتل و کافی‌شاپ نمکی است که در این منطقه وجود دارد و در حقیقت سبب ایجاد یک محیط خاص شده است. به جرات می‌توان مدعی شد که در هیچ جای دنیا چنین طرحی دیده نشده است. طرح پتاس خور و بیابانک حتی از نظر درمانی نیز می‌تواند گردشگر جذب کند، چراکه از نظر درمانی خاصیت‌های نمک در این منطقه نیز قابل توجه است. بحث آرامش که نمک می‌تواند ایجاد کند مطرح است، چراکه نمک خاصیت جذب انرژی‌های منفی از روی پوست و عضلات را دارد و این یکی از خاصیت‌هایی است که می‌تواند در جذب گردشگر موثر واقع شود. به علاوه اینکه درباره ماهیت طرح پتاس باید اذعان کرد که تمامی ابعاد این طرح در نوع خود نخستین است، به عبارت دیگر، طرح پتاس خور و بیابانک، نخستین و بزرگترین معدن سطحی ایران با ۲هزار کیلومترمربع وسعت است. نخستین معدن شورابه‌ای یا نخستین معدن محلول شناخته‌شده در این حوزه است که نخستین فرآیند تبخیری را در ایران با وجود این معدن شاهد هستیم. نخستین کارخانه پتاس در ایران است و بزرگترین ذخیره تولید نمک را ما در این کارخانه داریم. از این‌رو این طرح هم دیدنی است و هم شرایط گردشگری و هم علمی را می‌تواند برای دانشجویان و علاقه‌مندان مهیا کند.


معدن سرب و روی نخلک
مجتمع معدنی سرب نخلک انارک در فاصله ۱۲۰ کیلومتری شمال شرق شهرستان نائین و ۴۵ کیلومتری بخش انارک در حاشیه کویر مرکزی ایران قرار دارد و معروف‌ترین معدن این ناحیه به‌شمار می‌رود که با قدمتی بیش از ۲هزار سال می‌تواند به‌عنوان نماد معدنی کشور و استان، قطب گردشگری معدنی را به‌وجود آورد.
معادن نخلک از قدیمی‌ترین معادن زیرزمینی در حاشیه کویر مرکزی ایران است که به روش انبارهای و پرشونده اقدام به استخراج می‌کند. این معادن با استخراج ۳۰هزار تن سرب در سال، پس از فرآوری سالانه ۳ هزار تن کنسانتره تولید می‌کند. احداث کارخانه فرآوری ۶ هزار تنی، احیای معادن سرب منطقه انارک، انجام پروژه‌های اکتشافی جدید و احداث موزه معدنی ایران در دستور کار این معدن قرار گرفته است. به گفته مسئولان استانی، تونل ۵۰ متری معدن سرب نخلک، قرار است به موزه تبدیل شود.

دیدگاهتان را بنویسید