129421

چیـن، عـراق و امــارات، بازار مهم ایران

دنیای معدن -براساس تازه‌ترین تحلیل آماری، وضعیت صادرات شاخص اقلام عمده گروه معدن و صنایع معدنی در ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته با رشد ۸/۵ درصدی از نظر ارزشی و ۳۹/۳درصدی از نظر وزنی همراه بوده است.

پشتوانه غنی ذخایر معدنی کشور به حجم ۵۸ میلیارد تن و به ارزش ۷۷۰ میلیارد دلار بخش اعظم صنایع و به ویژه صنایع مادر در کشور را پوشش داده تا با تکیه بر این منابع علاوه بر تامین نیاز داخلی، سهم عمده‌ای از رقم صادرات کشور به معدن و صنایع معدنی اختصاص یابد.معدن و صنایع معدنی در برگیرنده تمام اقلام خام و فرآوری شده فلزی، غیرفلزی، مصالح ساختمانی و... با ماهیت معدنی است که در میان مجموعه گروه‌های کالایی تولیدی و صادراتی کشور، بخش قابل توجهی از صادرات محصولات غیرنفتی کشور را پوشش می‌دهد و طیف وسیعی از انواع اقلام مواد اولیه، محصولات نیمه ساخته و محصولات نهایی در این گروه جای دارند.از جمله مهم‌ترین بازارهای صادراتی مواد معدنی در ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ می‌توان به ترتیب به چین، عراق، امارات متحده عربی، ترکیه، ایتالیا، افغانستان، تایوان، عمان، تایلند، هند، ترکمنستان، اسپانیا، پاکستان، کره و کویت اشاره کرد.در امسال صادرات به کشورهای عراق، افغانستان، ایتالیا و ترکمنستان کاهش یافته است در حالی که صادرات به سایر کشورهای نامبرده با رشد همراه بوده و نرخ رشد صادرات در بخش معدن و محصولات معدنی به بازارهای چین، ترکیه، عمان، تایلند و تایوان چشمگیرتراست.در این میان، صادرات به عراق که در سال‌های اخیر به عنوان مهم‌ترین بازار صادراتی مواد و محصولات معدنی ایران به شمار می‌آمد روند نزولی داشته و چین همچنان به عنوان مهم‌ترین بازار صادراتی مواد خام معدنی ایران به شمار می‌رود. در کنار مواد معدنی خام و نیم‌ساخته، برخی محصولات نهایی مانند چینی بهداشتی، کاشی و سرامیک کشور نیز به دلیل کیفیت و نرخ مناسب و رقابتی به بازارهای اروپا صادر شده است.البته سیمان نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات معدنی صادراتی که با اتکا به مزیت‌های همجواری با بازارهای هدف، کیفیت مطلوب و نیز تولید رو به رشد، در شرایط فعلی به دلیل تمرکز بر بازار عراق وضعیت بحرانی را طی می‌کند، زیرا عراق با توجه به کاهش فعالیت‌های عمرانی و ساخت‌وساز و کفایت تولیدات داخلی در تامین نیاز داخلی کشور، بازار صادراتی قابل اتکایی به شمار نمی‌آید، بنابراین در صورت رفع موانع و مشکلات جدی موجود و شناسایی ظرفیت بازارهای هدف جدید از جمله کشورهای حوزه افریقا، این صنعت، چشم‌انداز صادراتی مناسبی پیش رو خواهد داشت.بدیهی است اتکا و تمرکز زیاد بر بازار عراق به عنوان مهم‌ترین بازار صادراتی سیمان کشور در شرایط پیش‌بینی نشده، صدمات جدی به روند صادرات تحمیل کرده است.


سنگ‌آهن
در ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ صادرات سنگ‌آهن به ۷۷۵ میلیون دلار و به وزن ۲۰۲۳۵ هزار تن افزون شده است، در دوره مشابه سال پیش از آن نیز صادرات سنگ‌آهن رقم ۵۲۲ میلیون دلار به وزن ۱۳۶۳۳ هزار تن گزارش شده و به این ترتیب صادرات نسبت به دوره مشابه سال قبل، ۴۸ درصد از نظر ارزشی و وزنی رشد یافته است. براساس آمار، بخش اعظم صادرات سنگ‌آهن، به شکل کنسانتره (هماتیت) بوده است.در این دوره، نرخ جهانی سنگ‌آهن به حداقل ۲۵ دلار و حداکثر ۵۰ دلار رسید که در مقایسه با قیمت‌های سال ۱۳۹۴ که حداقل کمتر از ۲۰ دلار و حداکثر ۵۷دلار بوده است، از رشد برخوردار بوده و سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی فولاد در کوتاه‌مدت برای محقق شدن اهداف پیش‌بینی شده تولید، از مهم‌ترین عوامل موثر بر روند کاهش خام‌فروشی است.


سنگ تزئینی خام (کار نشده)
با توجه به جایگاه ویژه ایران از نظر برخورداری از منابع و ذخایر ارزشمند و کیفیت منحصر به فرد انواع سنگ تزئینی، بازارهای عمده جهانی سنگ کشورهای چین، هند، ایتالیا و... همواره از شریکان تجاری ایران در این زمینه بوده‌اند. در ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ صادرات سنگ تزئینی کار نشده (خان) به ۱۴۳ میلیون دلار به وزن ۷۲۶ هزار تن افزون شد که در مقایسه با مدت مشابه سال پیش از آن از نظر ارزش ۴۲/۵درصد و از نظر وزنی ۴۲/۸درصد افزایش یافته است.


چدن، آهن و فولاد

صنعت فولاد به عنوان صنعت مادر در بخش فلزات با تکیه بر منابع موجود در کشور از اهمیت ویژه برخوردار است که این جایگاه، صادرات غیرنفتی کشور را نیز جهت بخشیده است به طوری که فولاد یکی از اقلام عمده صادرات غیرنفتی کشور به شمار می‌آید. صادرات گروه کالایی فولاد خام و نیمه ساخته در ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ به ۲۴۵۹ میلیون دلار و وزن ۶۳۶۷ هزار تن افزون شده که بر این اساس در مقایسه با عملکرد دوره مشابه سال ۱۳۹۴ از نظر ارزشی ۲/۷درصد و از نظر وزنی ۴۲ درصد رشد را نشان می‌دهد.بیشترین میزان صادرات در این گروه کالایی مربوط به محصولات فولادی نورد گرم غیرآلیاژی بوده است. براساس بورس لندن نرخ جهانی شمش فولاد در ۱۲ ماهه نخست امسال از کمتر از ۴۰ دلار به حدود ۳۰۰ دلار افزون شده و روند صعودی طی کرده در حالی که در دوره مشابه سال ۱۳۹۴ نرخ از حداکثر ۳۰۰ دلار در ابتدای سال به حدود ۸۰ دلار کاهش یافته است.


مصنوعات از چدن، آهن و فولاد
مصنوعات این بخش که طیف وسیعی از محصولات را در بردارد شامل اقلامی مانند لوازم خطوط آهن، لوله و پروفیل، اسکلت فولادی، مفتول، سیم، قطعات فولادی، لوازم فولادی، مصنوعات ریخته‌گری و... است. مجموع صادرات این بخش در ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ به ۴۹۰ میلیون دلار به وزن ۳۳۸ هزار تن افزون شد که در مقایسه با دوره مشابه سال پیش از آن از نظر ارزشی با ۳/۷ درصد و از نظر وزنی با ۰/۳۴ درصد رشد همراه بوده است.بیشترین رقم صادرات در این دوره مربوط به انواع ورق‌های فولادی به ارزش ۷۴۰ میلیون دلار است که این میزان نسبت به دوره مشابه سال ۱۳۹۴ حدود ۴۰ درصد کاهش ارزشی و ۲۳ درصد کاهش وزنی را نشان می‌دهد.


مس و محصولات مسی

صادرات مس در ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ افزون‌بر ۵۱۸ میلیون دلار به میزان ۱۷۵ هزار تن است که در مقایسه با دوره مشابه سال پیش از آن ۱۴۶ درصد از نظر ارزشی و ۳۳۹ درصد از نظر وزنی افزایش نشان می‌دهد. عامل اصلی در رشد صادرات، بهبود شرایط فعالیت شرکت ملی صنایع مس ایران در تولید و صادرات نسبت به سال گذشته است. این در حالی است که در دوره یاد شده در سال ۱۳۹۵ نرخ جهانی مس از ۴۵۰۰ دلار تا ۵۲۰۰ دلار در نوسان بوده و در مقایسه با دوره مشابه سال ۱۳۹۴ از ۴۵۰۰ دلار تا ۶۴۰۰ دلار متغیر بوده است.


گروه آلومینیوم و مصنوعات آلومینیومی
پس از فولاد، فلز آلومینیوم بیشترین حجم صادرات فلزی کشور را تشکیل می‌دهد. صادرات در ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ افزون بر ۲۳۷ میلیون دلار به وزن ۱۳۷ هزار تن است که در مقایسه با دوره مشابه سال گذشته ۵/۳ درصد از نظر ارزشی و ۱۳/۳ درصد از نظر وزنی رشد نشان می‌دهد. باوجود افزایش نرخ جهانی آلومینیوم از دلایل کاهش صادرات در این گروه باید به کشش در داخل کشور در برخی صنایع اشاره کرد، از این رو تقاضا در سطح بازار داخلی از یک سو و از سوی دیگر شرایط رقابتی در بازارهای خارجی، تولیدکنندگان را ناچار به تمرکز بر بازار داخلی ساخته است. گفتنی است نرخ هر تن آلومینیوم در بازار بورس فلزات لندن در ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۴، ۱۴۲۰- ۱۹۵۰ دلار با روند نزولی در نوسان بوده در حالی که در همین دوره در سال ۱۳۹۵ این تغییرات از ۱۵۷۰ تا ۱۷۳۰ دلار با روند صعودی گزارش شده است. نرخ جهانی آلومینیوم آلیاژی در ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ کاهش شدید نسبت به سال گذشته داشته اما با نوسانات کمتر همراه بوده است. در این دوره پایین‌ترین نرخ ۱۵۰۰ دلار و بالاترین نرخ ۱۵۸۰ دلار گزارش شده است. نوسان نرخ در امسال ملایم بوده در حالی که نرخ در همین دوره در سال ۱۳۹۴ بین ارقام ۱۶۰۰ دلار تا ۱۸۷۰ دلار با روند نزولی و البته با نوسان شدیدتر همراه بوده است.


سرب و مصنوعات از سرب
صادرات سرب و مصنوعات از سرب در ۱۲ ماهه نخست امسال افزون بر ۱۷۱ میلیون دلار به وزن ۹۲ هزار تن گزارش شده که به‌طور معمول به شکل شمش است و در مقایسه با مدت مشابه سال ۱۳۹۴ با افزایش ۳۳ درصدی ارزشی و ۳۰ درصدی وزنی همراه بوده است. روند تغییر نرخ جهانی در این دوره در ۱۲ ماهه امسال از قرار هر تن حداقل ۱۶۵۰ تا حداکثر ۲۱۰۰ دلار در نوسان بوده و در دوره مشابه سال ۱۳۹۴ نوسانات نرخ از ۱۶۲۰ تا ۲۱۵۰ دلار گزارش شده است. اگرچه طیف نرخ در دو سال یادشده تا حدودی مشابه بوده و پیش‌بینی می‌شود این روند تداوم یابد، اما روند ۱۲ ماهه امسال، صعودی و در سال ۱۳۹۴ نزولی است.


روی و مصنوعات از روی
صادرات در ۱۲ ماهه نخست سال ۱۳۹۵ در این بخش ۲۲۰ میلیون دلار به وزن ۱۲۷ هزار تن (۹۹ درصد شمش) رسیده که در مقایسه با صادرات دوره مشابه سال قبل از آن با ۲۴ درصد افزایش از نظر ارزشی و ۳۸ درصد از نظر وزنی همراه بوده است. نوسانات نرخ جهانی در دوره یادشده در ۱۲ ماهه نخست سال ۱۳۹۵ از ۱۸۰۰ دلار بر تن تا ۲۴۰۰ دلار رشد یافته، در حالی که قیمت‌های دوره مشابه سال ۱۳۹۴ از حداقل ۱۶۰۰ تا حداکثر ۲۴۰۰ دلار، اعلام شده که به دلیل رشد نسبی قیمت، افزایش صادرات را شاهد هستیم اما همچنان رشد وزنی بر تغییر ارزش صادرات مشهود است.


سیمان و کلینکر
در ۱۲ ماه سال ۱۳۹۵ صادرات سیمان و کلینکر به ۳۹۹ میلیون دلار معادل ۱۱۳۸۵ هزار تن افزون شده که بر این اساس در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته از نظر ارزشی ۴۱ درصد و از نظر وزنی ۱۰ درصد با کاهش مواجه شده است. از این میزان صادرات ۱۴۴ میلیون دلار به وزن ۴۲۳۳ هزار تن مربوط به کلینکر است. صادرات کلینکر در این دوره با ۲۲ درصد رشد ارزشی و ۳۳ درصد رشد وزنی همراه بوده است. در ۱۲ ماهه امسال صادرات کلینکر به عراق به ۵۴ میلیون دلار و موزامبیک به ۲۰ میلیون دلار افزایش یافته، ضمن آنکه در دوره یادشده صادرات کلینکر به بنگلادش به حدود ۲۰ میلیون دلار افزون شد. نکته قابل توجه درباره صادرات کلینکر، تنوع قیمتی در کشورهای مختلف است و به طور متوسط نرخ صادرات به عراق ۳۷ دلار، به قطر ۲۸ دلار و به بنگلادش ۳۲ دلار هر تن است. از دلایل عمده کاهش صادرات در این بخش می‌توان به مشکل هزینه‌های مترتب بر صادرات از جمله حمل‌ونقل، عوارض مختلف از جمله راهداری و گمرک، ممنوعیت ورود سیمان به بازار عراق و محدودیت‌ها و موانع تعرفه‌ای وضع شده از سوی آن کشور به عنوان بازار هدف بیش از نیمی از سیمان و کلینکر صادراتی کشور و نیز قیمت‌شکنی صادرکنندگان سیمان در بازارهای مختلف اشاره کرد. کاهش صادرات سیمان کشور به طور عمده متاثر از تحولات داخلی عراق بوده است. با توجه به تقاضاهای مناسب برای کلینکر و سیمان ایران که در بازارهای جنوب شرق آسیا و نیز افریقا وجود دارد، تامین بخشی از هزینه حمل دریایی این محصولات پیشنهاد می‌شود.


کاشی و سرامیک، چینی بهداشتی و آجر
در ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ میزان ۳۷۲ میلیون دلار به وزن ۲۴۰ هزار تن انواع کاشی و سرامیک، آجر و چینی بهداشتی از کشور صادر شده که در مقایسه با مدت مشابه در سال ۱۳۹۴ از نظر ارزشی با ۲۱ درصد و از نظر وزنی با ۹/۵درصد کاهش همراه شده است که این تفاوت نرخ تغییر نرخ و وزن، نشان از کاهش چشمگیر نرخ صادراتی است. گفتنی است که از این میزان ۲۱ میلیون دلار به وزن ۳۳ هزار تن مربوط به صادرات چینی بهداشتی است که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته از نظر ارزشی ۵ درصد کاهش و از نظر وزنی ۷ درصد رشد را نشان می‌دهد. با توجه به اینکه حدود ۴۰ درصد محصولات صادراتی این بخش به مقصد عراق انجام می‌شود، از این رو مسائل داخلی آن بازار و شرایط ویژه حاکم در ماه‌های اخیر، روند رشد صادرات مورد انتظار را در این صنعت به همراه نداشته است. اگرچه مزیت‌های انرژی و مواد اولیه ارزان داخلی باید به کاهش نرخ تمام شده این محصولات کمک کند، اما از نظر مشکلات در مدیریت عملیات تولید و افزایش هزینه‌های سربار، قدرت بازاررسانی این محصولات کمتر از رقیبان بوده، البته موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای در بازارهای هدف نیز از جمله عوامل موثر در کاهش صادرات است. برنامه‌های توسعه ظرفیت تولید در واحدهای فعال در صنایع معدنی به ویژه لوازم و مصالح ساختمانی، تدوین طرح‌های جامع توسعه و صادرات را ضروری خواهد ساخت به ویژه اینکه در صورت تداوم رکود ساخت‌وساز در داخل کشور و کاهش سرعت اجرای طرح‌های عمرانی، مازاد تولید در این بخش مشکلات جدی به همراه خواهد داشت. یکی از راهکارهای اجرایی، کمک دولت به بنگاه‌های فعال تولیدی - صادراتی برای حضور مستمر در بازارها و رویدادهای تجاری از جمله نمایشگاه‌هاست.


سنگ تزئینی کار شده

صادرات سنگ کار شده در دوره یادشده به رقم ۱۲۲ میلیون دلار و ۳۷۴ هزار تن رسید که در مقایسه با دوره مشابه سال پیش از آن از نظر ارزشی ۴۱ درصد و از نظر وزنی ۴۴ درصد رشد را نشان می‌دهد و به دلیل غالب بودن تفکر سنتی بر بهره‌گیری از فناوری مدرن و روزآمد، بهره‌وری در صنعت سنگ پایین بوده به گونه‌ای که اکنون در کشور به طور متوسط از یک تن سنگ خام حدود ۷ مترمربع سنگ تولید می‌شود. مصرف برق واحدهای سنگبری نیز حدود ۶ کیلووات به ازای تولید هر مترمربع سنگ است که این ارقام موید بهره‌وری در سطح بسیار نازل است. این در حالی است که در صورت ارتقای بهره‌وری، نوسازی ماشین‌آلات و روزآمد کردن فناوری تولید، کارآیی تولید نیز بهبود چشمگیر خواهد داشت.


مهم‌ترین عوامل موثر بر سهم صادرات سنگ

حضور رقیبان پرقدرت همچون چین و هند (که با تمرکز بر عرضه سنگ با نرخ رقابتی‌تر بخش عمده‌ای از بازار این کالا را به خود اختصاص داده‌اند)، بهره‌گیری نکردن از فناوری مدرن جهانی که تاثیر بسزایی در تامین سطح کیفیت مورد انتظار مشتریان خواهد داشت، ضعف نقدینگی بنگاه‌های تولیدی و صادراتی و ناتوانی بنگاه‌ها در سرمایه‌گذاری در زمینه فناوری و مدیریت سنتی حاکم بر بیشتر واحدهای فرآوری سنگ از مهم‌ترین عوامل موثر بر سهم اندک صادرات سنگ است.


کلام آخر
کاهش خام‌فروشی و افزایش صادرات محصولات با ارزش افزوده در بخش معدن و صنایع معدنی یکی از اهداف اصلی دولت و سازمان توسعه تجارت ایران است. رسیدن به هدف یادشده دارای الزاماتی است که با توجه به گستره این حوزه، نیازمند تامین منابع مالی و سرمایه هنگفت است. تامین این منابع از محل وجوه دولتی یا فروش مازاد مواد خام مانند سنگ‌آهن یا جذب سرمایه‌های خارجی امکان‌پذیر خواهد بود. به نظر می‌رسد جذب سرمایه‌گذار خارجی در صنایع معدنی راهکار مناسبی برای کاهش خام فروشی باشد که نیازمند تسهیل این فرآیند در بخش‌های مختلف اجرایی است. البته درباره سنگ‌آهن تا زمانی که شرایط برای جذب این منابع خام در صنایع پایین‌دست کشور فراهم نشده است محروم کردن صنعت از عایدات ارزی فروش سنگ‌آهن با نرخ‌های فعلی جهانی نکته‌ای قابل تامل است که دقت کارشناسانه و عمیق مسئولان تصمیم‌گیرنده را می‌طلبد.در زمینه محصولات معدنی به ویژه مصالح ساختمانی نکته حائز اهمیت تمرکز و اتکا به بازارهای محدود است که این امر تاثیرپذیری صادرکنندگان را از بروز هرگونه چالش در تداوم صادرات بالا خواهد برد، همان‌گونه که در امسال درباره صادرات مصالح ساختمانی به عراق شاهد کاهش صادرات بوده‌ایم. از این رو نفوذ به بازارهای جدید و گسترش بازارهای هدف امری اجتناب ناپذیر است

دیدگاهتان را بنویسید